«Well, I think I have found my “Happy Island” here», απηύθυνε ένα γράμμα το 1966 η Margaret Kenna, καθώς απομακρυνόταν από τη Σίκινο, κατευθυνόμενη στο δικό της Νησί. [1] Το ίδιο το γράμμα αλλά και η ανθρωπολογική της έρευνα και προσέγγιση μας καλούν σταθερά να ανακαλύψουμε τρόπους αποτύπωσης ή επαναδιατύπωσης της ίδιας της ζωής –της ζωής ως ένα αρχείο που διαρθρώνεται με φροντίδα.
Μεταξύ 20 και 23 Αυγούστου βρέθηκα στο νησί της Σικίνου. Αφορμή στάθηκε το Little Islands Festival (LIF), το οποίο επιδιώκει την ανάδειξη της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μικρών νησιών, όπως εκφράζεται μέσα από ταινίες, ντοκιμαντέρ και οπτικοακουστικές πρακτικές. Ίσως η πρώτη λέξη που συνάντησα στο Νησί –και που κρατώ ακόμη και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος– να ήταν η λέξη κοινότητα: τόσο πολυσήμαντη μέσα στην επανάληψή της, δηλωτική μιας συνύπαρξης ή μιας διαβίωσης πολλαπλών ταυτοτήτων.
Η ομάδα του φεστιβάλ έχει πράγματι κατορθώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα να επιμεληθεί ποικίλες μορφές σύγχρονης τέχνης, εξετάζοντας παράλληλα τη σχέση τους με τη θέση ή την τοποθεσία [site]. Τα τελευταία χρόνια η έννοια «τοποειδικό» [site-specific] απαντά άλλωστε με μεγαλύτερη συχνότητα και στα ελληνικά – πόσο μάλλον όταν μιλάμε για «τοποειδική τέχνη», για παρεμβάσεις που επιδιώκουν την παροντική ανάδυση νέων αφηγήσεων ή καταπιεσμένων ιστοριών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας. [2]
Γύρω από τη θεματική «Living Environments / Περιβάλλοντα Διαβίωσης» αναπτύχθηκε λοιπόν η φετινή διοργάνωση του Φεστιβάλ, μια θεματική που πραγματώνεται μέσω του ίδιου του προγράμματος: ντοκιμαντέρ μικρού και μεγάλου μήκους, υπαίθριες προβολές, βιντεοτέχνη, 3D-mapping, κινηματογραφικά εργαστήρια, οπτικοακουστικές και άλλες επιτελεστικές προσεγγίσεις.
Το πρώτο βράδυ κατευθυνθήκαμε προς τον παραδοσιακό οικισμό Κάστρο. Την έναρξη του Φεστιβάλ σήμανε μια σειρά ταινιών και ντοκιμαντέρ γύρω από την ίδια τη Σίκινο –παρελθόν και παρόν των ψαράδων, σχέση με το περιβάλλον, νερό, μετακίνηση–, όπως τα ντοκιμαντέρ των Vicky Markolefa και Bastian Fischer, The Last Fisherman [Ο Τελευταίος Ψαράς] και Egeo – The Sea For Me [Egeo – Η Θάλασσα Για Μένα], και τα δύο παραγωγές του 2018.
Αν μπορώ να ανακαλέσω κάτι όμως, αν κάτι εγγράφηκε μέσα μου, αυτή ήταν η χροιά του Σταύρου Τορνέ στην αποκατεστημένη κόπια του Ψαράδες και Ψαρέματα (σκην. Λέων Λοΐσιος, Ροβήρος Μανθούλης στο μοντάζ, 1961), ένα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ για το παραδοσιακό ψάρεμα και τη ζωή των ψαράδων της κοινότητας του Μολύβου στη Μυτιλήνη.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με προβολές βιντεοτέχνης, όπου η ποιητική γλώσσα συναντούσε τη φύση και το φεμινιστικό κολλάζ και μοντάζ τις χωρικές διαστάσεις της μνήμης, καθώς και μια 3D-mapping προβολή στο ερειπωμένο αρχοντικό της πλατείας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει πράγματι η ένταξη 3D-mapping πρακτικών στο πρόγραμμα του φεστιβάλ: από τις συνθέσεις χρωμάτων και οργανικών υφών της Eri Harigai (Pieces of Memories) στις πολυμεσικές αναζητήσεις του Παναγιώτη Τομαρά (Sikinos Castle) – και φυσικά, στη συνεργασία του με τη Δέσποινα Σανιδά Κρεζία (Alexithymia) σε μια θραυσμαυτική αποτύπωση του χορογραφημένου σώματος απέναντι σε συναισθηματικά ερεθίσματα.
Τη δεύτερη βραδιά μια σειρά προβολών ταινιών μικρού μήκους αλλά και πειραματικών ταινιών τόσο στο χώρο του παλιού γυμνασίου-λυκείου της Σικίνου όσο και στην πλατεία εξερευνούσε τη σχέση ανθρώπου – τεχνολογίας, σώματος – χώρου, μουσικής, φιλοσοφίας και υπαρξιακής αγωνίας, σκιάς – φαντασίας, οικολογίας και φαντασμαγορίας. Το κλείσιμο της βραδιάς έγινε με την εγκατάσταση του Θωμά Βαλιανάτου Paintscapes Alienscapes, με αυτό που ο ίδιος προσεγγίζει ως «φράτκαλ της Φύσης», περίπλοκα γεωμετρικά σχήματα αυτούσια επαναλαμβανόμενα, συνταιριασμένα στην περίπτωση αυτή με ηλεκτρονικό ήχο.
Ιδιαίτερη αναφορά ίσως αξίζει στη CiNEMATHESIS, ένα κινηματογραφικό εργαστήρι που προτρέπει παιδιά και νέους να «δουν» ταινίες και μέσα από το «παιχνίδι» να αρχίσουν να αφουγκράζονται τα συναισθήματα τους, όσα τους απασχολούν στην καθημερινότητα, τον κόσμο γύρω τους – όλα αυτά μέσα από τους ορίζοντες που ανοίγει το κινηματογραφικό μέσο αλλά και οι μεικτές κινηματογραφικές τεχνικές και οι παιδαγωγικές μέθοδοι (οπτικοακουστικό και αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, παραμύθια, ποιήματα, ιστορίες, αληθινά γεγονότα). Μια επιλογή από ταινίες animation αμέσως μετά το εργαστήριο συμπλήρωσε δημιουργικά την «εκπαιδευτική στροφή» του απογεύματος.
Λίγο αργότερα, το ντοκιμαντέρ του Ζαχαρία Μαυροειδή, Στο σώμα της (2018), γυρισμένο στη Θηρασιά, ένα συγκινητικό απόσταγμα βιωμένου χρόνου και χώρου, μας εισήγαγε στο πρόγραμμα της τελευταίας βραδιάς. Τα τρία «σώματα» της ταινίας (το γυναικείο σώμα, το σώμα της Παναγίας και το σώμα της ίδιας της Θηρασιάς) λειτούργησαν ουσιαστικά ως αφορμή για αναστοχαστική νοσταλγία: σε τελετουργίες που τείνουν να εκλείψουν, σε ανθρώπους και συνθήκες που συχνά λησμονούμε και που άλλοτε καθορίζουν τον τρόπο που βιώνουμε το πέρασμα του χρόνου· στη συνειδητοποίηση, τελικά, του εφήμερου αλλά και των αναπάντεχων συγκινήσεων –απόηχων ονειρικών συναντήσεων.
Από τη διάρθρωση λοιπόν του «τοποειδικού» μέσω της κοινότητας στον τόπο-ως-σώμα και την αξιοποίηση του δημόσιου χώρου ως υπό διαμόρφωση αρχείου κοινωνικών συναντήσεων, η φετινή διοργάνωση του Little Islands Festival προσέφερε αξιομνημόνευτες συλλογικές περιηγήσεις αλλά και εναλλακτικές θεάσεις μικρο-ιστοριών.
[1] Το γράμμα στο οποίο αναφέρομαι εκτέθηκε στο πλαίσιο του «Weaving Histories: Margaret Kenna and Anafi», μια έκθεση που επιμελήθηκε η Ηλιάνα Φωκιανάκη σε συνεργασία με το Phenomenon Anafi στο State of Concept Athens (27 Ιουνίου – 11 Σεπτεμβρίου).
[2] Βλ. Rosalyn Deutsche, Evictions: art and spatial politics (1996).
* Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα για τη φιλοξενία και την εγκαρδιότητα.
To Little Islands Festival (LIF) πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα και την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, υπό την αιγίδα του Ελληνικού οργανισμού Τουρισμού, με τη συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και του Δήμου Σικίνου, καθώς και με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) .
