κάνα δυό φωτογραφίες #01 Τα σκοτάδια της Πόλης του Φωτός

«[…] νομίζω πως είναι βέβαιο ότι κανείς δεν φωτογραφίζει μόνο με τα μάτια, αλλά με ολόκληρη τη νοημοσύνη του.» Brassaï

Morris column in the fog, Avenue de l’Observatoire, 1934

Μιας και τόπο συγγραφής του πρώτου άρθρου μου αποτελεί το Παρίσι – μία πόλη που θα με φιλοξενεί για κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα – δε θα μπορούσα να ασχοληθώ με κάτι διαφορετικό από αυτό. Εναρκτήριο θέμα μου, αποτελεί μία μεγάλη προσωπικότητα της φωτογραφικής σκηνής, ο Brassaï. Ένας φωτογράφος που προτίμησε να καταγράψει με μοναδικό τρόπο την πιο σκοτεινή πλευρά της Γαλλικής πρωτεύουσας.

Chartres en Hiver, 1946

«Πιστεύω ότι υπάρχουν φωτογράφοι που συνθέτουν πολύ καλά, αλλά δεν έχουν καμία κατανόηση της ζωής ή των ανθρώπινων πραγμάτων… Υπάρχουν άλλοι που διαθέτουν βαθιά ανθρώπινη κατανόηση, αλλά δεν έχουν αίσθηση του κάδρου… Πρέπει κανείς να αποδίδει κάτι ζωντανό, με δυνατή σύνθεση.»

Ο Brassaï, με πραγματικό όνομα Gyula Halász, γεννήθηκε στο Brasso της Τρανσυλβανίας (σημερινή Ρουμανία), απ’ όπου και εμπνεύστηκε το καλλιτεχνικό όνομά του. Σε εφηβική ηλικία, λόγω της έναρξης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, χρειάστηκε να μετακινηθεί στη Βουδαπέστη και έπειτα στο Βερολίνο, στις οποίες δύο πόλεις σπούδασε καλές τέχνες. Στο Βερολίνο, εκτός των γνωριμιών και των φιλικών σχέσεων που δημιούργησε με σημαντικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς, εμβάθυνε τις γνώσεις του περισσότερο γύρω από τη ζωγραφική, το θέατρο, τη μουσική, καθώς και την ποίηση. Η φωτογραφία δεν θα εμφανιζόταν στη ζωή του μέχρι την άφιξή του στο Παρίσι.

Το 1924 το Montparnasse του Παρισίου ήταν πλέον επίκεντρο πρωτοποριακής καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Λόγω της αυξημένης ζήτησης φωτογραφικού υλικού για τις
εφημερίδες εκείνης της εποχής, ο Brassaï φτάνοντας προσλήφθηκε από ένα γερμανικό φωτογραφικό πρακτορείο. Εκεί γνώρισε τον καθοριστικό άνθρωπο που θα άλλαζε την πορεία της ζωής του, τον έμπειρο φωτογράφο André Kertész. Ήταν ο ίδιος που δίδαξε στον Brassaï, τις τεχνικές της νυχτερινής φωτογραφίας.

Passage de Clichy, 1930-32

Ωστόσο ο ίδιος ονειρευόταν ακόμη να γίνει ζωγράφος και κρατούσε το αληθινό όνομά του για την «πραγματική του τέχνη». Τις φωτογραφίες επέλεγε να τις υπογράφει με το ψευδώνυμό του. Κινούνταν με άνεση τόσο σε αριστοκρατικούς κύκλους (μέσω μίας τότε ερωμένης του), όσο και στον κόσμο της νύχτας: πόρνες, νταβατζήδες και καλλιτέχνες του περιθωρίου.

Bijou’ au bar de la Lune, Montmartre, 1932

Chez Suzy, 1932

Η φωτογραφική του καριέρα απογειώθηκε όταν μέσω των γνωριμιών του υπέγραψε συμβόλαιο για το φωτογραφικό λεύκωμα Paris de nuit (Παρίσι τη Νύχτα), το οποίο κυκλοφόρησε το 1932. Από τότε, ο Gyula Halász θα αποχαιρετούσε οριστικά το πραγματικό του όνομα και θα έμενε παγκοσμίως γνωστός ως Brassaï. Στα 33 του χρόνια ξεκίνησε πλέον η μεγάλη αναγνωρισιμότητά του, με αποκορύφωση τη συνεργασία και μετέπειτα φιλία του με τον Pablo Picasso. Ήταν ο ίδιος μάλιστα που προέτρεψε τον Brassaï να επιστρέψει ξανά στο σχέδιο λέγοντάς του «Έχεις ένα χρυσωρυχείο και εκμεταλλεύεσαι ένα αλατωρυχείο». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1964, ο Brassaï δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του, Conversations avec Picasso (Συζητήσεις με τον Πικάσο), για τα οποία ο ίδιος Πικάσο σχολίασε «Αν θέλετε πραγματικά να με γνωρίσετε, διαβάστε αυτό το βιβλίο».

Έζησε μέχρι την ηλικία των 84 ετών και πέθανε το 1984 στη νότια Γαλλία.

Picasso tenant “L’Orateur”, rue des Grands Augustins, 1939

Ο Brassaï διεύρυνε το θεματολόγιο της φωτογραφίας, εμπνευσμένος από τη γοητεία και τις αντιθέσεις της νυχτερινής ζωής, τόσο στους κύκλους της υψηλής κοινωνίας όσο και στους δρόμους του Παρισιού. Η ικανότητά του να κινείται άνετα ανάμεσα σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, συνδυασμένη με το ταλέντο του να εκφράζεται μέσα από πολλαπλά καλλιτεχνικά μέσα, αποκαλύπτει έναν πολυδιάστατο καλλιτέχνη που κατανοούσε βαθιά την αξία της σύνθεσης διαφορετικών επιρροών. Η γοητεία του για τις φιγούρες του παρισινού υπόκοσμου άσκησε βαθιά επίδραση στις επόμενες γενιές φωτογράφων και η τεχνική του δεξιοτεχνία στη νυχτερινή φωτογραφία άνοιξε τον δρόμο για άλλους καλλιτέχνες να εξερευνήσουν την ατμόσφαιρα των πόλεων τη νύχτα. Παράλληλα, τα αστικά του τοπία εξακολουθούν να καθορίζουν το ρομαντικό ιδεώδες του Παρισιού ως μποέμ μητρόπολης της τέχνης και της νύχτας.

Όπως είναι αναμενόμενο, ελάχιστα γνωρίζω το Παρίσι για να μπορέσω να εκφέρω από τώρα ολοκληρωμένη γνώμη (κάτοικος μόλις δύο εβδομάδων γαρ). Αλλά αυτός ο φωτογράφος επιβεβαίωσε την γνώμη που σχηματίζω σταδιακά γι’ αυτό. Πόλη όχι μόνο του εμφανούς ρομαντισμού, της φινέτσας και – ως γνωστόν – του φωτός, αλλά ταυτόχρονα με έντονη «υπόγεια» ζωή, διασκέδαση και σίγουρα βαθύ σκοτάδι. Ανυπομονώ να σχηματίσω την – προσωρινά – ανολοκλήρωτη γνώμη μου και όταν συμβεί αυτό, θα είμαι εδώ να τη μεταδώσω.