«Γάμος για ευχαρίστηση», ένα βιβλίο για όλους τους «άνευ».

Το «Γάμος για ευχαρίστηση» του Ταχάρ Μπεν Ζελούν κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gema και βρέθηκε στα χέρια μου εξαιτίας μιας εσωτερικής παρότρυνσης να ξεφύγω από τα συνηθισμένα δυτικά πρότυπα και να βουτήξω σε μια ισλαμιστική πόλη της Αφρικής. Ο συγγραφέας, που γεννήθηκε στο Μαρόκο, τη χώρα που είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο, έχει τιμηθεί με πολλά σημαντικά βραβεία, ανάμεσα στα οποία είναι το Goncourt (1987).

Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στο νόμο που εφαρμόζεται στη χώρα της Αφρικής και προκύπτει από την Ισλαμική θρησκεία. Η σύναψη γάμου ανάμεσα στους μουσουλμάνους εκ θρησκευτικής αλλά και κοινωνικής απόψεως κατέχει μια πολύ διαφορετική έννοια απ’ ότι στον δυτικό τρόπο ζωή.

Το βιβλίο ξεκινά από τη σύνθεση μιας φημισμένης μουλσουμανικής οικογένειας δια στόματος του πρώτου αφηγητή, έναν περιπλανόμενο αφηγητή ιστοριών. Ο αφηγητής-συγγραφέας δεν λαμβάνει ποτέ το λόγο, δεν τάσσεται υπέρ ή κατά, δεν κρίνει, δεν σχολιάζει σε άμεσο τόνο, αλλά με μαεστρία αναθέτει την αφήγηση στα πρόσωπα που εμπλέκονται πιο άμεσα στα εκάστοτε γεγονότα, χαρίζοντας στον αναγνώστη μια πολύπλευρη και πολύφωνη αφήγηση.

Στην πόλη της ιστορίας, το Μαρόκο, η θρησκεία και ο νόμος είναι συνδεδεμένα και συμπορεύονται αποκλειστικά παράλληλα. Για έναν αναγνώστη όπως εγώ, που δεν έχει καμία εξειδικευμένη γνώση για την Αφρική, η πόλη αυτή λειτουργεί ως πόλος έλξης ενδιαφέροντος. Αρχικά, περιγράφεται η ζωή στην κλειστή κοινωνία της Φεζ και διαφαίνεται η συμπεριφορά των αντρών απέναντι στις γυναίκες και οι αντιλήψεις για το ρόλο αυτής στην κοινωνία.

Είναι νόμιμο για έναν άνδρα που λείπει από το σπίτι του για μεγάλες περιόδους να συνάψει γάμο «για ευχαρίστηση», «για απόλαυση», «για ευεξία» που εγγυάται στη γυναίκα μια προίκα και τον σεβασμό εκείνου που την παντρεύτηκε.

Η γυναίκα δεν έχει φωνή. Δικαιούται το σεβασμό του άντρα της, επιλέγει από κοινού με το σύζυγό της την τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών της και το μόνο της καθήκον αποτελεί η φροντίδα του νοικοκυριού της. Στη σχέση τους, και οι δύο είναι λιγομίλητοι, η γυναίκα ζητά την άδεια για κάθε κίνηση της εκτός σπιτιού και οφείλει να δεχτεί αν ο άντρας της συνάψει γάμο με άλλες τρεις γυναίκες. Αυτός ο νόμος και η επιβολή από τη θρησκεία αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι αυτού του βιβλίου.

Ο συγγραφέας αναγνωρίζει όλα τα μελανά σημεία του τρόπου ζωής, αποσκοπεί στο να τονίσει το παράδοξο και την καταπίεση όλων των ομάδων μεταξύ των οποίων βρίσκονται οι γυναίκες, οι μαύροι Αφρικανοί, οι φτωχοί, αλλά αποσκοπεί επίσης και στο να αναδείξει την αγάπη και τη δύναμη της οικογένειας, την ανιδιοτελή αποδοχή και τον έρωτα. Η πρώτη ένδειξη αυτής της ανιδιοτελούς αποδοχής είναι η εμφάνιση ενός χαρακτήρα με αναπηρία, που αμέσως γίνεται αποδεκτός από την οικογένεια του, προστατεύεται και λειτουργεί σαν από μηχανής Θεός σε όλο το μυθιστόρημα.

Ο δεύτερος θεματικός πυρήνας του βιβλίου είναι ο ρατσισμός. Οι λευκοί και οι μαύροι Αφρικανοί. Οι πρώτοι υπερτερούν των δεύτερων, ταξικά, οικονομικά, θρησκευτικά και ηθικά. Η ιστορία εξελίσσεται σε απόλυτη αρμονία με την Ιστορία όπως τη ξέρουμε, ξεκινάει με το δουλεμπόριο και την καταπολέμησή του και καταλήγει στην ατελείωτη φτώχεια και στη μετανάστευση. Σε μια μετανάστευση που δεν υπάρχει γυρισμός, ούτε χώρα υποδοχής, ούτε χώρα καταγωγής, και το βασικότερο, δεν υπάρχουν ονόματα.

Θα πρέπει μια μέρα να μάθουμε γιατί το χρώμα του δέρματος καθορίζει σε τέτοιο βαθμό το πεπρωμένο των ανθρώπων, γιατί κάποιους τους σώζει και άλλους τους στέλνει κατευθείαν στην κόλαση.

Η εξιστόρηση αυτής της εξορίας, αυτού του ταξιδιού που αυτοεκπληρώνεται από το ίδιο το ταξίδι είναι ένας τρόπος επιβίωσης, ο μοναδικός. Το περπάτημα στην έρημο, η αδάμαστη θάλασσα, θίγει ένα από τα πιο μεγάλα, σύγχρονα προβλήματα παγκοσμίως: τα προσφυγικά κύματα από χώρες κυρίως της Ανατολής που αναζητούν την σωτήρια πύλη προς την Ευρώπη.

Στα αραβικά αυτό λέγεται Bidoun. Απ’ ότι φαίνεται, χιλιάδες άνδρες και γυναίκες που έχασαν τη χώρα τους, τη γη τους, περιπλανώνται, αναζητώντας οποιαδήποτε εργασία, χωρίς να έχουν τίποτα πάνω τους, άνευ εθνικότητας, άνευ μνήμης. Ανήκουμε στους άνευ: τους άνευ ταυτότητας, άνευ επωνύμου, άνευ οικογενείας, άνευ μνήμης, τουλάχιστον επισήμως.

To «Γάμος για ευχαρίστηση» είναι ένα βιβλίο που ξετυλίγει ένα οικογενειακό δράμα και εξιστορεί παράλληλα την αληθινή Ιστορία. Πρόκειται για μια αφήγηση γεγονότων όπως τα βιώνουν οι άνθρωποι στην καθημερινότητα τους, χωρίς να την καταλαβαίνουν. Ένα βιβλίο που πραγματεύεται τόσο διαφορετικά και βαρυσήμαντα θέματα, που τελικά μιλά για το μεγάλο θέμα της στάσης του Ανθρώπου απέναντι στην Ιστορία. Μήπως τελικά η μοίρα του Ανθρώπου είναι να βλέπει την Ιστορία να επαναλαμβάνεται συνέχεια;

 

Ταχάρ Μπεν Ζελούν
«Γάμος για ευχαρίστηση» / ‘The happy marriage’
Μετάφραση: Ελένη Μιχαλογιάννη
Σελ.: 264, τιμή: 12 ευρώ
ISBN: 978-960-6893-47-6
Εκδόσεις Gema