Όλα για τον Pedro (Almodóvar).
Με καριέρα που μετρά περισσότερα από σαράντα χρόνια, ο 70χρονος πλέον Almodóvar, αποτέλεσε βασικό εκπρόσωπο του κινήματος La Movida, ενός καλλιτεχνικού κινήματος στη μετά-Φράνκο εποχή, με επιρροές από την βρετανική punk και την αμερικάνικη New Wave, τη σεξουαλική επανάσταση των 60s, τον Andy Warhol. Το κίνημα La Movida χαρακτηρίστηκε ως μία δημιουργική έκρηξη μετά από τις δεκαετίες καταπίεσης του ισπανικού λαού που βρισκόταν υπό δικτατορικό καθεστώς.
Το 1987 σύστησε με τον αδερφό του, Agustín Almodóvar, την εταιρεία παραγωγής El Deseo και έκτοτε έχει τον απόλυτο έλεγχο σε όλες τις ταινίες του.
Φιλμογραφία
Μετά από κάποιες ταινίες μικρού μήκους στα 70s, o Almodóvar ξεκινά να γυρίζει ταινίες μεγάλου μήκους, μεταξύ αυτών το Pepi, Luci, Bom y otras chicas del montón (1980) και το Labyrinth of Passion (1982), που διαπνέονται από την πολιτική και σεξουαλική ελευθερία της εποχής. Το απρόβλεπτο Dark Habits (1983) είναι μάλλον η πρώτη αξιομνημόνευτη ταινία του, ενώ το καταπιεστικό και επαναστατικό ταυτόχρονα What have I done to deserve this? (1984) αφήνει μία γλυκόπικρη αίσθηση στον θεατή.
Από το φετιχιστικό και βίαιο Matador (1986) στο εμμονικό και γεμάτο πάθος Law of Desire (1987) και από την ξεκαρδιστική μαύρη κωμωδία Women on the Verge of a Nervous Breakdown (1988) στο παραδόξως γλυκό Tie me up! Tie me down! (1989), ο Ισπανός δημιουργός έχει πλέον βρει το στιλ του και το διάστημα 1986-1989 είναι σίγουρα μία πολύ απολαυστική περίοδος στη φιλμογραφία του.
Ακολουθούν τα λιγότερο επιτυχημένα High Heels (1991) και Kika (1993) για να έρθει το πολύ καλύτερο The Flower of My Secret (1995) με την εμβληματική Marisa Paredes και να σώζει την «παρτίδα».
______________________
“I don’t want to imitate life in movies; I want to represent it. And in that representation, you use the colors you feel, and sometimes they are fake colors. But always it’s to show one emotion.”
______________________
Με το Live Flesh (1997) περνά στα χρόνια της καλλιτεχνικής του ωριμότητας, οπότε κάνει στροφή σε πιο δραματικές ταινίες, διατηρώντας βέβαια το προσωπικό του στιλ. Οι ταινίες μεταξύ 1997-2009 θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μελοδράματα, αλλά στην πραγματικότητα στις ταινίες του δεν μπορεί να μπει η ταμπέλα του genre movie. Δηλαδή, έχουμε μεν να κάνουμε με δραματικές ταινίες, που όμως έχουν στοιχεία μαύρης κωμωδίας και σάτιρας, θρίλερ, film noir και πολλών άλλων ειδών, καθιστώντας αδύνατη ή άσκοπη την κατηγοριοποίησή τους.
Το 1999 το σπαρακτικό και συνάμα αισιόδοξο αριστούργημα All About My Mother έρχεται για να σαρώσει τα βραβεία, με τον Pedro Almodóvar να αφιερώνει την ταινία στη μητέρα του, την οποία έχασε την ίδια χρονιά. Το Talk to Her (2002) είναι η πρώτη ταινία που στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκονται άντρες, με τις γυναίκες να έχουν συμπληρωματικούς ρόλους. Πρόκειται, επίσης, για ένα αριστούργημα που εστιάζει στη μοναξιά, τη φιλία και το πεπρωμένο. Στο Bad Education (2004) εντοπίζουμε κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία του δημιουργού, ένα πολύ πιο σύνθετο σενάριο, αφήγηση μέσα στην αφήγηση και έναν εκπληκτικό Gael García Bernal.
Στο συγκινητικό Volver (2006) οι ερμηνείες είναι μάλλον αυτές που κλέβουν την παράσταση, με κύρια αυτήν της Penélope Cruz που ήταν υποψήφια για Όσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου, ενώ το επίσης συγκινητικό Broken Embraces (2009) ξεχωρίζει κατά βάση για το παιχνίδι που κάνει με τις διπλές ταυτότητες όλων ανεξαιρέτως των πρωταγωνιστών.
Η ταινία The Skin I Live In (2011) αποτελεί μία αλμοδοβαρική κατηγορία από μόνη της. Σύνθετη στη σύλληψη, αλλά και στην εκτέλεση, δημιουργεί μάλλον mixed feelings, καθώς το κεντρικό της θέμα είναι τα πειράματα σε ανθρώπους. Δεν παύει, όμως, να είναι ένα καλοδομημένο θρίλερ που κρατά τον θεατή σε αγωνία ως το τέλος.
Το 2013 κυκλοφόρησε το ανεκδιήγητο και αχρείαστο I’m so excited, με το οποίο ήταν σαν να ταξιδέψαμε στον χρόνο, στις πρώτες δημιουργίες του Almodóvar, χωρίς όμως η ταινία να είναι εξίσου καλή. Η Julieta (2016), που ακολούθησε, ήταν σαφώς καλύτερη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αγγίζει σε επίπεδο ατμόσφαιρας τις ταινίες του διαστήματος 1997-2009. Συγκεντρώνει, όμως, αρκετές από τις αρετές τους και θεματικές τους.
Η πιο πρόσφατη ταινία του Pedro Almodóvar, το «φελινικό» Pain and Glory βγήκε στις αίθουσες το 2019 και πρόκειται για μία σχεδόν αυτοβιογραφική ταινία, παρ’ όλο που ο ίδιος είχε ορκιστεί παλιότερα να μην κάνει ποτέ αμιγώς αυτοβιογραφική ταινία. Μάλιστα, ο σκηνοθέτης δήλωσε ότι αισθάνθηκε συναισθηματικά γυμνός μπροστά στο κοινό, υπό την έννοια ότι είναι σίγουρα η πιο προσωπική του δουλειά μέχρι σήμερα.
Χαρακτηριστικά
Όποιος έχει δει περισσότερες από 2-3 ταινίες του Almodóvar, σίγουρα έχει εντοπίσει τις στιλιστικές του εμμονές. Πολύχρωμοι κόσμοι, ρολόγια που δίνουν το ρυθμό με το αέναο τικ-τακ, περούκες και εκκεντρικά κοστούμια, πλήθος φυτών εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, πλακάκια και ταπετσαρίες με μοτίβα, πορτοκαλί ρούχα και πάντα – μα πάντα – πορτοκαλί αυτοκίνητο! Ακόμα, γραφομηχανές, κολάζ, σκισμένες φωτογραφίες, τηλέφωνα που καταλήγουν ξηλωμένα, χάπια ηρεμιστικά, χάπια υπνωτικά, χάπια διεγερτικά, gazpacho (ισπανική παγωμένη σούπα με βάση τη ντομάτα), gazpacho με διαλυμένα χάπια.
Καταλυτικό ρόλο έχει η τηλεόραση που συνήθως παίζει κάποιο πρόγραμμα χείριστης ποιότητας, από cult διαγωνισμούς τσιρίδας, μέχρι την κουτσομπολίστικη εκπομπή στο Talk to Her όπου η παρουσιάστρια έχει αρπάξει την καλεσμένη ώστε αυτή να μη φύγει μετά τις αδιάκριτες ερωτήσεις που της έκανε. Πολύ συχνά τα προγράμματα και οι ταινίες που εμφανίζονται μέσω της τηλεόρασης αποτελούν σχόλιο για τον μοντέρνο τρόπο ζωής ή για τις αποφάσεις ζωής του ήρωα/της ηρωίδας.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό ή μάλλον μία αγαπημένη συνήθεια των αδερφών Almodóvar είναι τα cameos, δηλαδή τα σύντομα περάσματά τους από τις ταινίες ως κομπάρσοι ή ελάχιστα ομιλούντες ηθοποιοί. Ένα απολαυστικό cameo μεγάλης διάρκειας είναι το παρακάτω:
Όσον αφορά τη φωτογραφία, σε όλη τη φιλμογραφία του συναντάμε διπλοτυπίες, κάδρα μέσα από κάγκελα, μέσα από τιμόνια, μέσα από καθρέφτες, μέσα από έπιπλα και γενικότερα ευρηματικά κάδρα, όπως και ιδιαίτερα ευρηματικές γωνίες λήψης.
Μουσικά, κάθε τραγούδι είναι πολύ προσεκτικά επιλεγμένο. Πολλές φορές τα τραγούδια είναι σαν να λένε ή να συμπληρώνουν την ιστορία του εκάστοτε χαρακτήρα, αποτελώντας οργανικό κομμάτι της αφήγησης. Αρκετά από τα soundtrack προέρχονται από παλιότερες μελωδίες ή τραγούδια που έχουν διασκευαστεί κατάλληλα. Ο Almodóvar έχει πολλάκις συνεργαστεί με τον διεθνούς φήμης Ισπανό συνθέτη Alberto Iglesias, ο οποίος συνέθεσε πρωτότυπο υλικό για 9 από τις ταινίες του.
Με λίγες εξαιρέσεις, όλες οι ταινίες τοποθετούνται στη Μαδρίτη και σε όλες ανεξαιρέτως τις ταινίες βρισκόμαστε στην Ισπανία. Ο Almodóvar – ευτυχώς – επιμένει να γυρίζει μόνο ισπανόγλωσσες ταινίες με Ισπανούς ηθοποιούς, κυρίως. Έτσι, είναι σαν να αποτυπώνει καλλιτεχνικά την ιστορία και τη λαογραφία της σύγχρονης Ισπανίας.
Θέματα
Στο αλμοδοβαρικό σύμπαν οι ήρωες είναι συνήθως σκηνοθέτες, ηθοποιοί, συγγραφείς, άνθρωποι με καλλιτεχνικό υπόβαθρο ή/και που εργάζονται στον χώρο του θεάματος. Οι ταινίες του Almodóvar στον πυρήνα τους έχουν την αγάπη και την αποδοχή του άλλου ακριβώς όπως είναι. Όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Ούτε όπως θα περιμέναμε να είναι. Όπως ακριβώς είναι! Έτσι, συχνά συναντάμε ηδονοβλεψίες, κάθε λογής εγκληματικό στοιχείο, καλόγριες με ναρκωτικά, μητέρες που «πνίγουν» τα παιδιά τους, μητέρες απούσες, μητέρες πάντα παρούσες, stalkers, εμμονικούς εραστές και σκληρούς ταυρομάχους, χωρίς να μπαίνουμε στη διαδικασία να τους κρίνουμε.
______________________
“Cinema can fill in the empty spaces of your life and your loneliness.”
______________________
Η κριτική του θεατή, λοιπόν, δεν απευθύνεται στα πρόσωπα, αλλά εστιάζει σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, με καθοδηγητή τον σεναριογράφο Almodóvar, που στηλιτεύει έντονα την Ισπανία του Φράνκο, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, τη διαφθορά της εκκλησίας, την στάση της αστυνομίας, τη χειραγώγηση των ΜΜΕ.
Οι ήρωες είναι πάντα στα πρόθυρα να καταρρεύσουν, όμως ταυτόχρονα είναι και αποφασισμένοι, έχοντας τη νοοτροπία του «όλα ή τίποτα». Είναι παθιασμένοι, overdramatic, κουβαλάν μία προσωπική τραγωδία, αλλά ονειρεύονται μία καλύτερη ζωή. Σε όλες τις ταινίες συναντάμε ήρωες που, ενώ έχουν βιώσει τραυματικές κατάστασεις, καταφέρνουν να αναγεννηθούν από τις στάχτες τους. Γι’ αυτό και μπορούμε να μιλάμε για δραματικό, αλλά συνάμα αισιόδοξο κινηματογράφο.
Βασικό θέμα όλων των ταινιών είναι αυτό της ταυτότητας. Και ο όρος ταυτότητα περιλαμβάνει πολλά επί μέρους ζητήματα: όνομα, φύλο, σώμα, εθνικότητα, σεξουαλικός προσανατολισμός, θρησκεία, οικογένεια. Όλα αυτά είναι μέρος της ταυτότητάς μας και αναπόσπαστο κομμάτι της φιλμογραφίας του Ισπανού δημιουργού. Όπως επίσης, βασικό ρόλο είτε άμεσα είτε έμμεσα διαδραματίζουν οι μητέρες, οι σχέσεις τους με τα παιδιά τους και το πώς αυτές οι σχέσεις τα επηρεάζουν στην μετέπειτα ζωή τους. Στο επίκεντρο συνήθως βρίσκονται οι γυναίκες, με τον Almodóvar να παρουσιάζει από νωρίς βαθιά κατάνοηση – σχεδόν σπουδή – στον γυναικείο ψυχισμό (με πολλές δόσεις υπερβολής στην αποτύπωσή του, βέβαια).
Άλλο ένα στοιχείο που έχει χρησιμοποιήσει ο Ισπανός σκηνοθέτης ουκ ολίγες φορές είναι το σχήμα της επιστροφής στο pueblo, δηλαδή στο χωριό. Κυρίως σε φάσεις μελαγχολίας και στεναχώριας, κάποιος χαρακτήρας αναπολεί την απλότητα της ζωής στο χωριό, ενώ μερικές φορές επιστρέφει εκεί, αναθεωρεί τις προτεραιότητές του και γυρνά στην καθημερινότητά του πιο δυνατός.
Ο Pedro Almodóvar έφερε επανάσταση με τη φιλμογραφία του όσον αφορά την LGBT κουλτούρα στον mainstream κινηματογράφο. Αποτυπώνει τους gay και trans χαρακτήρες με την περηφάνεια, την έπαρση, τον σεβασμό και την κατανόηση που τους αξίζει, ενώ το ζήτημα της ομοφοβίας απουσιάζει εντελώς από τις ταινίες του. Όντας και ο ίδιος ανοιχτά ομοφυλόφιλος, δεν θα μπορούσε παρά να χτίσει χαρακτήρες γνήσιους και σεξουαλικά απελευθερωμένους.
Σε επίπεδο αφήγησης εντοπίζουμε πλήθος δάνειων και «διαλόγων» μεταξύ ταινιών, όπου μία ιστορία που χρησιμοποιήθηκε ως sub-story σε μία ταινία, βρίσκεται στο προσκήνιο σε άλλη ταινία. Για παράδειγμα, στο Broken Embracesυπάρχει αυτούσια σκηνή από το «Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης», την οποία μοντάρει ο πρωταγωνιστής (που είναι φυσικά σκηνοθέτης). Ακόμα, η αφήγηση μέσα στην αφήγηση, τα flash backs, η εξιστόρηση του παρελθόντος από κάποιον πρωταγωνιστή, δεν είναι διόλου σπάνια φαινόμενα.
Στο αλμοδοβαρικό σινεμά υπάρχει ένα πλήθος αναφορών σε έργα τέχνης και σε άλλους καλλιτέχνες, που αποτελούν συμπληρωματικό υλικό της αφήγησης. Μερικές από τις ταινίες αυτές είναι οι: Autumn Sonata, Casablanca, The Apartment, All About Eve, A Streetcar Named Desire. Άμεσες αναφορές έχουν γίνει επίσης στους Tennessee Williams, Truman Capote, Federico Garcia Lorca και Jean Cocteau. Η ταινία Bad Education αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, έναν φόρο τιμής στον Alfred Hitchcock και το Vertigo. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει παραδεχτεί το πόσο έχει επηρεαστεί από το σινεμά των Luis Buñuel, Ingmar Bergman, Rainer Werner Fassbinder, Federico Fellini, Fritz Lang, John Waters και Andy Warhol.
Στην ιστορία του κινηματογράφου, λίγοι είναι οι δημιουργοί που μας βάζουν τόσο επιτυχώς στο δικό τους ιδιωτικό σύμπαν. Κι αν θα έπρεπε να δώσουμε τα «συστατικά» του σύμπαντος αυτού; Χιούμορ, αγάπη, κοινωνικός σχολιασμός και μπόλικα plot twists!
______________________
“If I’d lived like my characters, I would have been dead before I’d made 16 films.”
______________________
Στον αλμοδοβαρικό κινηματογράφο συναντάμε πολλούς κοινούς συντελεστές από ταινία σε ταινία, τόσο μπροστά όσο και πίσω από την κάμερα. Ιδιαίτερα όσον αφορά τους συντελεστές που συναντάμε μπροστά από την κάμερα, με το σχεδόν ίδιο καστ ηθοποιών σε πολλές ταινίες του, ο Almodóvar πετυχαίνει μία αίσθηση ζεστασιάς και οικειότητας για τον θεατή. Έχοντας ως μούσες του τη Marisa Paredes, την Carmen Maura, την Penélope Cruz και σε δεύτερους ρόλους που συχνά έκλεβαν την παράσταση τη Rosy De Palma, τη Julieta Serrano και την Chus Lampreave, οι γυναίκες του Almodóvar είναι – το δίχως άλλο – μία και μία. Η μούσα του σε επίπεδο ανδρών δεν θα μπορούσε παρά να είναι ο Antonio Banderas, ο οποίος έχει πρωταγωνιστήσει σχεδόν σε όλες του τις ταινίες των 80s πριν γίνει χολιγουντιανός σταρ. Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο σκηνοθέτης είπε χαριτολογώντας (;) ότι αισθάνθηκε πληγωμένος όταν ο ηθοποιός έφυγε για το Hollywood, όπως αισθάνεται μία μητέρα που αποχαιρετά τον γιο της, όταν εκείνος φεύγει μακριά.
Πριν σβήσουμε την τούρτα/Αντί επιλόγου
Σε κάποια συνέντευξή του, ο Pedro Almodóvar είχε πει για την Penélope Cruz « Είναι γεννημένη ηθοποιός. Είναι ένας άνθρωπος τόσο γεμάτος συναισθήματα, που αν δεν ήταν ηθοποιός, αυτό ενδεχομένως να της δημιουργούσε προβλήματα. Είναι μεγάλη τύχη το ότι επέλεξε ένα επάγγελμα που της επιτρέπει να εκφράζει κάτι που θα ήταν too much για έναν normal άνθρωπο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, θα υπέφερε πολύ. Ίσως ακόμα και τώρα να υποφέρει αρκετά.»
Ε, λοιπόν, άκριβως όσα είπε σίγουρα ταιριάζουν γάντι και στον ίδιο. Μάλιστα, οι δυο τους μοιράζονται μία πολύ δυνατή φιλία και βλέπουν ο ένας στοιχεία του εαυτού του στον άλλο. Άλλωστε, όπως λέει ο Antonio Banderas ως Salvador Mallo στο φετινό Pain and Glory… Without film-making my life is meaningless!
Η ευχή μας πριν το σβήσιμο της τούρτας είναι ο μεγάλος δημιουργός να τα εκατοστήσει, χαρίζοντάς μας άλλα 30 χρόνια σπουδαίου κινηματογράφου!
