Cinematic Odyssey #50: Οι ταινίες της εβδομάδας!
Ο πόλεμος συχνά συνδυάζεται με αριθμούς. Νεκροί, ημερομηνίες, στρατηγικές. Μέσα σε αυτό όμως το σκοτάδι του πολέμου, ο κινηματογράφος εμφανίζεται για να φωτίσει εκείνες τις αθέατες γωνιές του ανθρώπου που δεν λύγισε, ακόμα κι όταν όλα γύρω του κατέρρεαν. Οι ταινίες της εβδομάδας δεν μιλούν για τον πόλεμο, αλλά μιλούν μέσα στον πόλεμο. Από την Ιταλία της μεταπολεμικής καταπίεσης, στην Ισπανία του εμφυλίου, μέχρι τη Γερμανία των παιδιών που δεν είχαν την πολυτέλεια της αθωότητας.
______________________
There’s still tomorrow (2023, Paola Cortellesi)
Στην ταινία “There’s still tomorrow”, η Ιταλία του 1946, με νωπές ακόμη τις πληγές του πολέμου, είναι το επίκεντρο αυτής της ασπρόμαυρης, αλλά καθόλου άχρωμης, ταινίας. Η Παόλα Κορτέλεζι σκηνοθέτησε όχι απλώς μια ταινία, αλλά έφτιαξε έναν κόσμο όπου οι γυναίκες, κλεισμένες σε κουζίνες και μικρά διαμερίσματα, σηκώνουν τον μεγαλύτερο σταυρό: αυτόν της σιωπής. Η Ντέλια, μια μεσοαστή νοικοκυρά και μητέρα, ζει με έναν βίαιο και καταπιεστικό άντρα, μέσα σε μια κοινωνία που δεν βλέπει ούτε ακούει τις γυναίκες. Κι όμως, η Ντέλια βλέπει, ακούει και σιγά σιγά αρχίζει να ελπίζει. Η πλοκή χτίζεται μέσα από καθημερινές κινήσεις: το πλύσιμο των ρούχων, το χαμόγελο στην κόρη, τα βλέμματα με μια φίλη.
Παρόλα αυτά, η πρωταγωνίστρια κρύβει μέσα της την επανάσταση. Ακόμα και αν η βία είναι παντού παρούσα, στις χειρονομίες, στις λέξεις, στο βλέμμα του άντρα της η Ντέλια δεν την κατονομάζει. Αντίθετα, την αντιμετωπίζει σαν χορό: έναν επαναλαμβανόμενο, βάναυσο ρυθμό, στον οποίο έχει μάθει να κινείται χωρίς να σκέφτεται. Η ζωή της έχει γίνει μια χορογραφία επιβίωσης, με βήματα που ξέρει απ’ έξω, πότε να σκύψει το κεφάλι, πότε να σιωπήσει, πότε να χαμογελάσει ψεύτικα. Όταν φτάνει ένα γράμμα, η Ντέλια έρχεται αντιμέτωπη με ένα παρελθόν που δεν γνώριζε και με ένα μέλλον που νόμιζε πως δεν της ανήκει. Η φιλοσοφία της ταινίας δεν είναι απλώς φεμινιστική, αλλά ανθρώπινη καθώς μας υπενθυμίζει ότι οι γυναίκες δεν χρειάζονται σωτήρες· χρειάζονται χώρο και δικαίωμα στη φωνή. Και αυτή η φωνή, όταν επιτέλους αρθρώνεται, είναι πιο δυνατή από οτιδήποτε.
Η ταινία, επίσης, αγγίζει και τον μεταπολεμικό κοινωνικό πόλεμο: εκείνον που δεν διεξάγεται με όπλα, αλλά με ενοχές, σιωπές και βολικές συνήθειες. Το «αύριο» του τίτλου είναι κυριολεκτικό και συμβολικό: γιατί το σήμερα, για πολλές γυναίκες, ακόμα μοιάζει με το χτες. Μέσα από το βλέμμα της Ντέλιας, η ταινία φέρνει στο φως τη μεγάλη αλήθεια: η πιο ριζοσπαστική πράξη είναι να ονειρευτείς ένα αύριο που κανείς δεν σου έταξε.
______________________
The teacher who promised the sea (2023, Patricia Font)
Η ταινία “The teacher who promised the sea” βασίζεται σε αληθινά γεγονότα και ακολουθεί δύο χρονικές γραμμές: μια σύγχρονη, όπου μια γυναίκα αναζητά πληροφορίες για τον παππού της που αγνοείται από τον ισπανικό εμφύλιο, και μια παλαιότερη, όπου παρακολουθούμε τη ζωή του δασκάλου Αντόνιο Μπενάγιες στη δεκαετία του ’30. Η ταινία μας μεταφέρει σε ένα χωριό της Καταλονίας, όπου ο Αντόνιο, με θέρμη και εσωτερική αφοσίωση, εφαρμόζει παιδαγωγικές αρχές εμπνευσμένες από τον Γάλλο εκπαιδευτικό Φρενέ : συμμετοχική μάθηση, σεβασμός στη διαφορετικότητα, γνώση που απελευθερώνει. Ο ίδιος γίνεται σύμβολο καθώς δίχως να κρατάει όπλο, ή να ηγείται στρατού, αντιστέκεται με τον πιο ήρεμο, και γι’ αυτό πιο ισχυρό, τρόπο. Διδάσκει στα παιδιά του κόσμου την ελευθερία με τη λέξη και το βλέμμα. Και όταν υπόσχεται σ’ ένα παιδί ότι θα του δείξει τη θάλασσα, εννοεί πολύ περισσότερα. Υπόσχεται λοιπόν μια ζωή πέρα από τον φόβο και την καταπίεση χαρίζοντας στους μαθητές του ένα βλέμμα προς τον ορίζοντα. Η παράλληλη αφήγηση της σύγχρονης γυναίκας που ψάχνει την ιστορία του αγνοούμενου παππού της, συμπληρώνει την αφήγηση. γιατί ο πόλεμος δεν τελειώνει όταν σωπαίνουν τα όπλα αλλά συνεχίζεται όσο υπάρχουν μνήματα χωρίς ονόματα και φωνές που δεν ακούστηκαν ποτέ.
Το νόημα της ταινίας ξεπερνά τα όρια του αντιπολεμικού λόγου που βασίζεται στον θυμό ή την οργή. Αντιθέτως, πασχίζει να αφουγκραστεί τον πόνο και την τρυφερότητα που ανθίζουν μέσα στη σιωπή της καταστροφής. Εκεί που τα όπλα σιωπούν, εκεί που η εξουσία έχει αποσυρθεί, η εκπαίδευση αναδεικνύεται σε πράξη αντίστασης: μια επανάσταση των ιδεών και της καρδιάς. Είναι το φως που διασχίζει τη σκοτεινιά μιας τάξης, το σπόρι που φυτρώνει μέσα σε καθεστώς φόβου. Και είναι ακριβώς αυτή η υπόσχεση που δίνει νόημα στην ταινία μιας και η υπόσχεση της θάλασσας δεν είναι φυγή από την πραγματικότητα ούτε ψευδαίσθηση. Είναι η ουσιαστική δυνατότητα να ονειρεύεσαι, να οραματίζεσαι την ελευθερία και το φως, ακόμα και μέσα στο πιο σκληρό και ερημικό τοπίο της Ιστορίας.
______________________
Jojo Rabbit (2019, Taika Waititi)
Παρακολουθώντας μία ταινία για την εποχή του Χίτλερ, δεν περνά από το μυαλό σου πως μπορείς να γελάσεις. Κι όμως, ο Τάικα Γουαϊτίτι το κατάφερε, όχι για να υποτιμήσει τον φασισμό, αλλά για να τον απογυμνώσει. Το “Jojo Rabbit” είναι μια σκοτεινή κωμωδία, μια αντιπολεμική αλληγορία και ταυτόχρονα μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία ενηλικίωσης. Ο δεκάχρονος Τζότζο είναι θύμα της ναζιστικής προπαγάνδας, τόσο πολύ που έχει για φανταστικό φίλο τον ίδιο τον Χίτλερ, σε μια ξεκαρδιστική αλλά και θλιβερή εκδοχή του δικτάτορα. Όταν ο Τζότζο ανακαλύπτει ότι η μητέρα του κρύβει μια Εβραία κοπέλα στο σπίτι τους, ο κόσμος του καταρρέει. Γνωρίζοντας την Έλσα, με τη δύναμη, το χιούμορ και την τρυφερότητά της, η κοπέλα αυτή γίνεται καθρέφτης όπου ο Τζότζο αντικρίζει την αλήθεια. Όχι την αλήθεια που του έμαθαν, αλλά αυτή που βλέπει μόνο με τα μάτια της καρδιάς. Μέσα από την αθωότητα και την παιδική του ματιά, ο Τζότζο περνάει από την τυφλή πίστη στον ναζισμό σε μια βαθιά, προσωπική συνειδητοποίηση της αλήθειας μιας και ο φίλος του, ο Χίτλερ, δεν είναι ο σωτήρας που φανταζόταν, αλλά μια απειλή που σπέρνει μίσος και καταστροφή.
Η ταινία έχει μια μοναδική συνύπαρξη χιούμορ και θλίψης, μιας και οι απώλειες είναι αληθινές και ο πόνος υπαρκτός. Η φιλοσοφία της ταινίας αντλεί δύναμη ακριβώς από αυτήν την αντίφαση καθώς η αθωότητα του παιδιού προσδίδει μια σχεδόν μαγική ελπίδα, μια δυνατότητα να δεις τον κόσμο με καθαρά μάτια, να πιστέψεις σε κάτι καλύτερο. Ταυτόχρονα, το βάρος της γνώσης και της συνειδητοποίησης δημιουργεί έναν εσωτερικό πόλεμο, που αντικατοπτρίζει τον πραγματικό πόλεμο έξω από τα όρια του παιδικού νου. To Jojo Rabbit είναι μία κραυγή κατά της τυφλής υπακοής, μια υπενθύμιση ότι το μίσος είναι επίκτητο και πως κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα να απορρίψει τον φασισμό, αν του δοθεί μια ευκαιρία να γνωρίσει τον άλλον ως άνθρωπο. Η χαρακτηριστική τελική σκηνή της ταινίας, όπου ο Τζότζο και η Έλσα χορεύουν μαζί το “Heroes” του David Bowie, προσδίδει μια αίσθηση ανακούφισης και απρόσμενης γαλήνης στον θεατή. Παρά τις δυσκολίες, τις απώλειες και τη βαρβαρότητα του πολέμου που έχει προηγηθεί, αυτή η στιγμή αφήνει χώρο για ζωή, χορό και ελπίδα.
______________________
