Η Άννα Κασάπογλου, η λογοτεχνία και οι φυλακές.
Πώς επέλεξες αυτό το επάγγελμα; Ήταν αυτό που ήθελες να γίνεις όταν μεγαλώσεις;
Η αλήθεια είναι πως δεν ήταν αυτό που ήθελα να γίνω, μιας και τότε η Εγκληματολογία δεν ήταν πολύ γνωστή επιστήμη. Ευτυχώς για μένα βρέθηκα στις Πολιτικές Επιστήμες. Πρόκειται για μια εξαιρετική σχολή που σου ανοίγει τους ορίζοντες, αλλά δεν έχει συγκεκριμένο αντικείμενο. Έτσι, όταν χρειάστηκε να αποφασίσω τι μεταπτυχιακό θα κάνω άρχισα να φλερτάρω την Κοινωνιολογία που μου αρέσει και κάπου εκεί ανακάλυψα την Εγκληματολογία. Το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης ασκούσε πάντοτε μια γοητεία επάνω μου, αλλά δεν ήθελα με τίποτα να γίνω δικηγόρος ή αστυνομικός. Κι έτσι, όταν είδα το γνωστικό αντικείμενο μιας άγνωστης σε μένα -μέχρι τότε- επιστήμης, είπα «Αυτό είναι!». Κατευθυντήρια δύναμη υπήρξε το ότι ήθελα να κάνω ένα επάγγελμα χρήσιμο στους ανθρώπους. Ένα επάγγελμα με έμπνευση και δημιουργία. Η εργασιακή αστάθεια που επικρατεί με οδήγησε στο να βρίσκομαι σε μια διαρκή αναζήτηση εργασίας και να ασχοληθώ με το ποινικό σύστημα από διαφορετικές πλευρές (κρατούμενοι, σωφρονιστικό προσωπικό, αστυνομικοί, δικαστήρια κ.λπ.). Αυτό μου έδωσε μια ευρεία εικόνα και μου επιβεβαίωσε ότι έχω γεννηθεί γι’ αυτό!
Παράλληλα, επειδή μου αρέσει να κάνω πράγματα τα οποία δεν είναι συνηθισμένα, η φυλακή ενδείκνυται ως χώρος δράσης. Δεν έχουν πρόσβαση όλοι, είναι δύσκολος χώρος, πόσο μάλλον για μια γυναίκα, και το άκουσμά της έχει κάτι το ελκυστικό.
Από όσα projects έχεις αναλάβει, ποιο ήταν για σένα το πιο δύσκολο;
Αναμφισβήτητα η δουλειά στη φυλακή η οποία είναι εξαιρετικά απαιτητική, ειδικά όταν δεν είσαι σωφρονιστικό προσωπικό και είναι πολυεπίπεδη η δυσκολία. Θα εξηγήσω αμέσως. Πριν απ’ όλα όταν ξεκίνησα στη φυλακή ήμουν 23 ετών. Νέα και γυναίκα σε ένα από τα πιο σεξιστικά και ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα. Έπρεπε να δημιουργήσω τον χώρο μου και το ύφος που ήθελα να έχει αυτή η σχέση που ξεκινούσε. Αφού συνέβη αυτό, όταν δημιούργησα την Ομάδα Λογοτεχνίας στην οποία συμμετείχαν άνδρες κρατούμενοι σε απεξάρτηση, ένα κοινό πολυποίκιλο, έπρεπε να τους παρακινήσω να ασχοληθούν με τη λογοτεχνία. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο καθένας τους αντιμετώπιζε χίλιες μύριες δυσκολίες, πέραν του προφανούς που ήταν ο εγκλεισμός. Αυτό, ωστόσο, ήταν το πιο εύκολο κομμάτι! Τέλος, όλη τη δουλειά που έκανα στην Ομάδα έπρεπε να την κάνω σε αρμονία με την Υπηρεσία της φυλακής. Η φυλακή πέρα από σεξιστικό περιβάλλον, είναι ένας χώρος όπου δεν σταματούν τα παιχνίδια εξουσίας όλων με όλους. Οι κρατούμενοι μεταξύ τους, το προσωπικό με τους κρατούμενους, το προσωπικό μεταξύ του, το προσωπικό με άλλες υπηρεσίες, με το Υπουργείο και πάει λέγοντας. Όταν εγώ ήθελα, για παράδειγμα, να φέρω έναν συγγραφέα να μας επισκεφτεί χρειαζόταν μια σειρά κινήσεων για να το καταφέρω και πάλι μέχρι τελευταία στιγμή όλα ήταν ρευστά. Νιώθω όμως την ανάγκη να πω πως με το προσωπικό της φυλακής συνεργάστηκα περισσότερο και από άψογα όλα αυτά τα χρόνια και όταν πια είχα φύγει και συνάντησα τυχαία τον Αρχιφύλακα, ένιωσα μεγάλη ικανοποίηση όταν μου είπε ότι η παρουσία μου λείπει από τη φυλακή και περισσότερο λείπει ο τρόπος που στάθηκα όλα αυτά τα χρόνια!
Παρά τις όποιες δυσκολίες, η εμπειρία αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική. Όταν έχεις δουλέψει κάτω από τέτοιες συνθήκες, μπορείς να εργαστείς οπουδήποτε και να ανταπεξέλθεις σε οτιδήποτε.
Τι ήταν αυτό που σε έκανε να επιλέξεις το θέμα της τωρινής σου έρευνας για την επίδραση της λογοτεχνίας στην απεξάρτηση;
Η έρευνα είναι επακόλουθο της Ομάδας Λογοτεχνίας που συντόνιζα για έξι χρόνια στη φυλακή. Όταν ξεκίνησε η Ομάδα, από την αρχή διαφαινόταν ότι επρόκειτο για κάτι με μεγάλη δυναμική. Ωστόσο, κανείς μας δεν φανταζόταν πού θα μπορούσε να μας βγάλει όλο αυτό. Εμπειρικά έβλεπα ότι είχε μια πολύ θετική επίδραση στους ανθρώπους, και μάλιστα σε ανθρώπους πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους. Κάποια στιγμή, έπειτα από μια τριετία, μοίρασα ένα πρόχειρο ερωτηματολόγιο για να δω που βρισκόμαστε. Οι απαντήσεις ήταν πολύ ενθαρρυντικές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο επιδρά η συγκεκριμένη ομάδα στη διαδικασία απεξάρτησης κι έτσι, άρχισε να μου μπαίνει η ιδέα για την περαιτέρω έρευνα.
Έχω μεγάλη εμμονή με τα επιστημονικά δεδομένα και θέλω όταν λέω κάτι να μπορώ να το υποστηρίξω κιόλας. Δεν ήθελα να ακούγομαι σας εκείνους που λένε ότι όλα τα γνωρίζουν απλά και μόνον από την εμπειρία τους. Ήθελα αυτό που λέω να μπορώ να το στηρίξω και με δεδομένα τα οποία θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο και για κάτι παραπάνω. Για παράδειγμα, αν οι φορείς αντιληφθούν ότι η λογοτεχνία και η ποίηση έχουν μια δυναμική στη θεραπεία από τα ναρκωτικά, γιατί όχι, να το εντάξουν στα επίσημα προγράμματά τους. Εδώ πρέπει να πω ότι όλη αυτή η δουλειά ήταν εθελοντική. Ο απώτερος στόχος είναι να βγει ένα βιβλίο το οποίο θα συνοψίσει την επίδραση της λογοτεχνίας και το συγκεκριμένο μοντέλο που εφαρμόστηκε σε κρατούμενους σε απεξάρτηση να μπορέσει να εφαρμοστεί και σε άλλες ομάδες με ένα κοινό γνώρισμα, ή ακόμη και σε μια ομάδα αυτογνωσίας.
Πόση δύναμη έχει η λογοτεχνία για σένα;
H λογοτεχνία είναι το δεκανίκι μου. Είναι το καταφύγιό μου. Είναι συνδεδεμένη με κάθε στιγμή μου και δεν κυκλοφορώ ποτέ, μα ποτέ χωρίς βιβλίο στην τσάντα μου. Πάντα πίστευα ότι έχει δύναμη, όταν όμως είδα τη μαγεία της στην Ομάδα Λογοτεχνίας και την αλλαγή που είδα να συμβαίνει σε ανθρώπους με εξαιρετικά δύσκολες διαδρομές, εκεί απλά επιβεβαιώθηκα. Έχω ζήσει πολλές στιγμές γεμάτες συγκίνηση και συναισθηματική ένταση με αφορμή τη λογοτεχνία. Ένα ποίημα ή ένα κείμενο, ακόμη και μια φράση, μας έχουν οδηγήσει σε ταξίδια αχαρτογράφητα και μαγικά. Σε ταξίδια που σε πηγαίνουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Και είμαι βέβαιη ότι αυτό που είδα όλα αυτά τα χρόνια δεν είναι μόνον αυτό που έχει να δώσει η λογοτεχνία. Δεν εξαντλείται δηλαδή η δύναμή της.
Και μιλάω και βιωματικά. Ο τελευταίος χρόνος μου χει δείξει ένα άγριο πρόσωπο και τη στιγμή που έφτασα στο σημείο μηδέν, η λογοτεχνία και η ποίηση ήταν εκεί για να με κρατήσουν. Ήταν εκεί για να μου θυμίσουν τα αυτονόητα.
Πώς είναι να συνεργάζεσαι με ανθρώπους στην πιο δύσκολη ίσως φάση της ζωής τους, αυτήν της απεξάρτησης;
Πριν απ’ όλα είναι εξαιρετικά τιμητικό. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι μου έκαναν την τιμή να είμαι συνοδοιπόρος τους σ’ αυτή τη διαδρομή. Κάποιους τους συνόδευσα για χρόνια και αυτό για μένα είναι πολύτιμο. Με έκανε πιο πλούσια ως άνθρωπο. Ξέρετε οι άνθρωποι που είναι στη χρήση και στη φυλακή έχουν αναπτύξει ένα κριτήριο πολύ ευαίσθητο. Η ζωή στα όρια τους έχει κάνει να έχουν ανεπτυγμένη αντίληψη. Είναι πάντα ευγενικοί και πρόσχαροι, αλλά αν δεν σε εμπιστευτούν δεν σου ανοίγονται. Το ότι είναι κρατούμενοι και άνδρες δεν σημαίνει ότι θα εμπιστευτούν επειδή είσαι γυναίκα και συντονίστρια μιας ομάδας.
Αυτή η συνεργασία ήταν γόνιμη και για μένα και για εκείνους. Αγαπιόμαστε βαθιά, έχουμε σεβασμό και εκτίμηση ο ένας για τον άλλον. Επίσης, θέλω να πω ότι είναι πολύ εμπνευστικό να συναναστρέφεσαι έναν άνθρωπο ο οποίος τη στιγμή που έχει χάσει την αξιοπρέπειά του, την ελευθερία του, την οικογένειά του τον εαυτό του τον ίδιο και πολλά άλλα, να μην το βάζει κάτω και να προσπαθεί με χιλιους δυο δαίμονες. Στις δικές μου δύσκολες στιγμές πολλοί από τους ανθρώπους αυτούς, χωρίς να το γνωρίζουν, μού έδιναν κουράγιο.
Επιπλέον, πήρα πολλές διαμεσολαβημένες εμπειρίες τις οποίες δεν θα μπορούσα να φανταστώ ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα. Έχω μια γνώση για κόσμο των ναρκωτικών, της παρανομίας και της φυλακής την οποία δεν θα μπορούσα να την έχω διαφορετικά, παρά μόνον αν ήταν βιωματική. Πολύ συχνά μου έλεγαν «Άννα, είσαι ο άνθρωπος ο οποίος ξέρει πιο πολλά και από έναν που είναι στην παρανομία, χωρίς να έχεις λερώσει ποτέ τα χέρια σου!».
Μία κλεφτή ματιά στην ομιλία σου στο TEDxThessaloniki. Τι θα δούμε εκεί στις 11 Μαϊου;
Η ομιλία μου συμπυκνώνει την εμπειρία της Ομάδας Λογοτεχνίας με στόχο να αναδείξει τη δύναμη τόσο της λογοτεχνίας, όσο και των ανθρώπων.
H μεγάλη στιγμή πλησιάζει. Το TEDxThessaloniki 2019 έρχεται στο Βασιλικό Θέατρο στις 11 Μαΐου και η Άννα Κασάπογλου θα είναι μία από τους ομιλητές.
Πρόλαβε και εξασφάλισε το εισιτήριό σου στο www.tedxthessaloniki.com/tickets/, για να μη χάσεις καμία από τις συναρπαστικές ομιλίες και τα performances.
10o TEDxThessaloniki | “New Land”
11 Μαϊου 2019
Βασιλικό Θέατρο
Λεωφόρος 30ης Οκτωβρίου 2
Θεσσαλονίκη
