Φαντάσματα: Το μεγάλο αφιέρωμα του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου.

Φαντάσματα αόρατα αλλά και ορατά, τρομακτικά αλλά και οικεία, πραγματικά αλλά και αλληγορικά θα πρωταγωνιστήσουν στο μεγάλο αφιέρωμα του 64ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο επιμελείται ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης και διεθνούς φήμης κριτικός κινηματογράφου, Ντένις Λιμ, ως guest curator.

Το Φεστιβάλ, το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 2 έως τις 12 Νοεμβρίου 2023, φέρνει στο προσκήνιο ένα από τα πιο δυνατά σύμβολα στην ιστορία του κόσμου και του σινεμά: τα φαντάσματα, τις μορφές που μας στοιχειώνουν και κατοικούν εκεί που η σφαίρα της φαντασίας συναντά δοξασίες, ανομολόγητους φόβους και τη διαχρονική έλξη του ανθρώπου προς το μεταφυσικό.

«Τέχνη της ψευδαίσθησης και της αναζωογόνησης, το σινεμά είναι ίσως το πιο στοιχειωτικό από όλα τα μέσα. Τα φαντάσματα είναι κινηματογραφικά στην ουσία τους, αυτόματες διαταραχές στον χώρο και τον χρόνο. Είμαι ενθουσιασμένος που συνεργάζομαι με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης σε ένα πρόγραμμα που συγκεντρώνει πολλές διαφορετικές κινηματογραφικές απεικονίσεις που μας στοιχειώνουν και ελπίζω το αφιέρωμα να φωτίσει τη βαθιά συγγένεια μεταξύ φαντασμάτων και ταινιών» σημειώνει ο Ντένις Λιμ.

Τα φαντάσματα γεννήθηκαν και ταξίδεψαν ανά τους αιώνες μέσα από τις λαϊκές ιστορίες και τους μύθους, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι μιας οικουμενικής παράδοσης. Ισορροπώντας ανάμεσα στον αόρατο κόσμο και στο βλέμμα του ορατού, τα φαντάσματα μοιάζουν με προσπάθεια του ανθρώπινου μυαλού να κατανοήσει το άυλο, το άρρητο και το μεταφυσικό. Τα φαντάσματα της σκοτεινής αίθουσας μάς προσκαλούν σε έναν κόσμο μαγικό και μαγεμένο, όπου κυριαρχούν οι σκιές, οι ψευδαισθήσεις και οι οπτασίες.

Με το αφιέρωμα, το Φεστιβάλ εξερευνά τους βαθύτερους συμβολισμούς και τις κρυμμένες αλληγορίες πίσω από την απεικόνιση των φαντασμάτων στον κινηματογράφο. Τα φαντάσματα της Ιστορίας, που κρατούν ανεπούλωτα τα συλλογικά τραύματα. Τα φαντάσματα της πολιτικής, που καθορίζουν ακόμη και σήμερα τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τα φαντάσματα της πίστης, που ανατρέχουν στις βαθύτερες αγωνίες μας. Τα προσωπικά μας φαντάσματα, που καθρεφτίζουν τις απώλειες του χθες και την προσδοκία του αύριο.

Το αφιέρωμα εμπνέει και την μεγάλη εικαστική έκθεση της 64ης διοργάνωσης. Το Φεστιβάλ επανασχεδιάζει την καθιερωμένη του έκθεση με μία νέα επιμελητική γραμμή που κινείται σε διαφορετική κατεύθυνση και κρύβει πολλές εκπλήξεις. 

Επίσης, η καθιερωμένη δίγλωσση ειδική θεματική έκδοση του Φεστιβάλ είναι φέτος αφιερωμένη στα φαντάσματα και θα περιλαμβάνει κείμενα και αναλύσεις από θεωρητικούς του σινεμά και δημιουργούς, ένα επιμελητικό κείμενο από τον ίδιο τον Ντένις Λιμ, καθώς και παρουσίαση των ταινιών του αφιερώματος.

Ανακαλύψτε μερικές από τις ταινίες του αφιερώματος:

Βαμπίρ (1932) του Καρλ Ντράγιερ

Ένας ταξιδιώτης φτάνει στο πανδοχείο ενός μικρού χωριού και γίνεται μάρτυρας της επίθεσης ενός βαμπίρ σε μια νεαρή γυναίκα. Μία από τις πρώτες ταινίες στην ιστορία του σινεμά που πραγματεύονται τη μυθολογία των βαμπίρ, το κλασικό φιλμ του μεγάλου Δανού σκηνοθέτη μοιάζει με καταβύθιση σε έναν φασματικό εφιάλτη, όπου οι επιθυμίες και οι φόβοι του υποσυνείδητου μετατρέπονται σε απειλητικά τέρατα με πραγματική υπόσταση.

Ουγκέτσου Mονογκατάρι (1953) του Κέντζι Μιζογκούτσι

Σ’ ένα χωριό της μεσαιωνικής Ιαπωνίας, η οποία σπαράσσεται από εμφύλιους πολέμους, ο Γκεντζούρο, ένας φτωχός αγγειοπλάστης, ονειρεύεται καλλιτεχνική δόξα και πλούτη, ενώ ο γαμπρός του, Τομπέι, φιλοδοξεί να γίνει ένδοξος σαμουράι. Ο Τομπέι γίνεται σαμουράι λέγοντας ψέματα ότι τάχα σκότωσε έναν στρατηγό του εχθρού, ενώ ο Γκεντζούρο υποκύπτει στην γοητεία ενός φαντάσματος. Το αριστούργημα του Μιζογκούτσι, το οποίο βρίσκεται σταθερά στις κινηματογραφικές λίστες με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, αντλεί έμπνευση από ιστορίες φαντασμάτων και ισορροπεί αριστοτεχνικά ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το απόκοσμο. 

Duvidha (1973) του Μάνι Κάουλ

Βασισμένη σε ένα λαϊκό παραμύθι από την Ινδία, η ταινία του Μάνι Κάουλ είναι μια μεταφυσική ιστορία αγάπης. Την ημέρα του γάμου ενός ζευγαριού, ένα πνεύμα ερωτεύεται τη νεαρή νύφη και, εκμεταλλευόμενο την απουσία του συζύγου της, αποφασίζει να πάρει τη μορφή του και να μείνει μαζί της. Συνδυάζοντας τον μαγικό ρεαλισμό με την κοινωνική κριτική, η ταινία κάνει ένα επίκαιρο σχόλιο για τη θέση της γυναίκας σε μία φεουδαρχική κοινωνία και αποτελεί μία από τις πιο πρωτότυπες δημιουργίες φαντασμάτων στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά.

Οι Κυνηγοί (1977) του Θόδωρου Αγγελόπουλου

Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1976, μια ομάδα κυνηγών βρίσκει στην περιοχή κοντά στη λίμνη των Ιωαννίνων, μέσα στο πυκνό χιόνι, το πτώμα ενός αντάρτη του Εμφυλίου. Το αίμα τρέχει ακόμα φρέσκο απ’ την πληγή του, παρ’ όλο που έχουν περάσει κοντά τριάντα χρόνια. Οι κυνηγοί, όλοι εκπρόσωποι της αστικής τάξης, πολιτικής και οικονομικής, μεταφέρουν το πτώμα στο ξενοδοχείο τους, όπου και θα περάσουν μια νύχτα γεμάτη απ’ τα φαντάσματα της ιστορικής τους συνείδησης και το φόβο του παρελθόντος. Μία σπουδαία πολιτική αλληγορία, ένα οπτικό ποίημα που ολοκληρώνει την τριλογία που ξεκίνησε με την ταινία Οι Μέρες του ’36 και συνεχίστηκε με τον Θίασο.

D’ est (1993) της Σαντάλ Ακερμάν

Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει πλέον καταρρεύσει, η Σαντάλ Ακερμάν αφουγκράζεται το καίριο μομέντουμ και παίρνει την κάμερα για να αποτυπώσει τον αχό μιας κοσμοϊστορικής αλλαγής που φτάνει ως τις μέρες μας. Ή αλλιώς, τη μορφή που παίρνουν τα φαντάσματα της Ιστορίας σε πραγματικό χρόνο. Το road movie της βελγίδας δημιουργού του περίφημου «Ζαν Ντιλμάν», σπουδαίο ντοκουμέντο από μόνο του, καθαρό από διαλόγους και on camera μαρτυρίες, ξεκινά αποκαλόκαιρο από την Ανατολική Γερμανία για να καταλήξει καταχείμωνο στη Μόσχα, καταγράφοντας τι έχει απομείνει από την κοινωνία, τον άνθρωπο και τις σταθερές του, καθώς αυτές έχουν εκ βάθρων ανατραπεί.

Το Φάντασμα (2000) του Ζοάο Πέντρο Ροντρίγκες

Βασανισμένος από μια άσβεστη επιθυμία, ο Σέρζιο ζει σ’ έναν κόσμο στα μέτρα του. Περνά τις μέρες του ανάμεσα στο φτηνό ενοικιαζόμενο δωμάτιό του, σε ερωτικές συναντήσεις με αγνώστους, και τη δουλειά του. Βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση παιδική και δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί τις σκιές που τον περικυκλώνουν: ο έρωτας της Φάτιμα, μιας συναδέλφου του, η παράξενη εγρήγορση ενός αστυνομικού, η διφορούμενη επιθυμία του εργοδηγού. Όμως, μια νύχτα, ο Σέρζιο βλέπει το φάντασμα των ονείρων του και αποφασίζει όταν ξυπνά να το κυνηγήσει. Μία θαρραλέα ταινία για την εμμονή, τη μοναξιά και τον έρωτα.

Pulse (2001) του Κιγιόσι Κουροσάουα

Μετά την αυτοκτονία ενός νεαρού φοιτητή, κάτοικοι του Τόκιο γίνονται μάρτυρες τρομακτικών οραμάτων που μεταφέρονται μέσω Διαδικτύου. Μυστηριώδεις εξαφανίσεις και τρομακτικές μορφές εμφανίζονται στις οθόνες σε ένα εξαιρετικό δείγμα ιαπωνικού horror που σχολιάζει την απομόνωση του Διαδικτύου και θεωρείται σήμερα μία από τις καλύτερες ταινίες τρόμου των τελευταίων δεκαετιών.

Inland Empire (2006) του Ντέιβιντ Λιντς

Η τελευταία κινηματογραφική δημιουργία του μεγάλου Ντέιβιντ Λιντς, είναι ένα οριακό (με κάθε πιθανή έννοια) φιλμ, αχαλίνωτου μοντερνισμού, την εμπειρία του οποίου δύσκολα μπορούν να αποδώσουν οι λέξεις. Με αφορμή την ιστορία μιας ηθοποιού που καταβυθίζεται επικίνδυνα στον πυρήνα του ρόλου που καλείται να ερμηνεύσει, ο Λιντς στοχάζεται το τι σημαίνει να σε στοιχειώνει το παρελθόν, το καθήκον, η τέχνη, ο σκοπός σου στη ζωή, και παραδίδει μια σπουδαία αλληγορία για το σινεμά ως φάντασμα του συλλογικού ασυνείδητου. Ακραίο στον φορμαλισμό του -ακόμα και με τα δεδομένα του πειραματικού κινηματογράφου-, σαρωτικό στην υπαρξιακή του ένταση, το Inland Empire ακόμα κατοικεί τους εφιάλτες μας.

Yella (2007) του Κρίστιαν Πέτσολντ

Εμπνευσμένο από’ το ανατριχιαστικό Καρναβάλι των Ψυχών, θρυλική ταινία τρόμου των 60’s, το Yella αποτελεί μια από τις ωραιότερες ταινίες ενός σκηνοθέτη που η φιλμογραφία του βρίθει πολυσχιδών αναφορών στην έννοια του φαντάσματος. Ο Γερμανός Κρίστιαν Πέτσολντ ένας από τους πλέον ταλαντούχους ευρωπαίους σκηνοθέτες των καιρών μας, συνεπής ως προς τις (απολαυστικές) εμμονές του, αφηγείται κι εδώ μια ιστορία «τεντωμένη» ανάμεσα σ’ ένα τραυματικό παρελθόν, ένα αβέβαιο παρόν κι ένα μέλλον που μοιάζει να απομακρύνεται καθώς το πλησιάζει η ηρωίδα της ταινίας: μια -σταθερά- καταπληκτική Νίνα Χος, η οποία απέσπασε Αργυρή Άρκτο για την ερμηνεία της στο φιλμ.

Το αφιέρωμα συμπληρώνεται από περίπου δέκα μικρού μήκους ταινίες – έκπληξη από τις απαρχές του σινεμά (1928) μέχρι σήμερα. Το πλήρες πρόγραμμα θα ανακοινωθεί σύντομα.