Συνομιλώντας με τη Μαργαρίτα Αθανασίου για το φετινό Athens Art Book Fair.

Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του Athens Art Book Fair, μιλήσαμε με τη Μαργαρίτα Αθανασίου, ιδρύτρια του φεστιβάλ, για όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν εφικτή, συλλογική και αναγκαία μια διοργάνωση αφιερωμένη σε καλλιτεχνικές εκδοτικές πρακτικές.

Ξεκινώντας με τη δημιουργία του Athens Art Book Fair (AABF): στην περιγραφή που συνοδεύει την πρωτοβουλία υπογραμμίζεται ο ρόλος της συνεργασίας – ενός συλλογικού έργου μιας ανεξάρτητης καλλιτεχνικής κολεκτίβας. Πώς ξεκίνησε, όμως, το Athens Art Book Fair; Και τι σημαίνει για εσένα προσωπικά;

Είμαι εικαστική καλλιτέχνης και χρησιμοποιώ αυτό το μέσο εδώ και πολλά χρόνια, ήδη από την εφηβεία μου. Κάτι που συνειδητοποίησα αρκετά νωρίς είναι πως δεν υπήρχε χώρος για τη δουλειά μου πουθενά. Θα έλεγα, λοιπόν, πως το AABF ξεκίνησε από προσωπική ανάγκη. Συνίδρυσα το Fair το 2019 με τον Μιχάλη Pichler. Σιγά σιγά η ομάδα στελεχώθηκε από άτομα που βρισκόμαστε στην ίδια σκηνή και σταδιακά πήρε τη μορφή που έχει σήμερα.

Πόσο εύκολο ήταν να επικοινωνήσετε την πρωτοβουλία στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό; Υπήρξε στήριξη αρχικά από εγχώριους ή άλλους φορείς;

Η πρώτη μας διοργάνωση ήταν δοκιμαστική και πραγματοποιήθηκε χωρίς καθόλου στήριξη. Βασίστηκε σε πολύ δουλειά, πολύ άγχος και βοήθεια από ανθρώπους της σκηνής που μας εμπιστεύτηκαν (οι χώροι, για παράδειγμα, μας παραχωρήθηκαν δωρεάν). Η πρώτη έκδοση ήταν διεθνής. Παράλληλα υπήρχε και το συλλογικό τραπέζι, που συνεχίζουμε μέχρι και σήμερα, το οποίο φιλοξενούσε μεμονωμένες εκδόσεις από την τοπική σκηνή. Δεν ξέραμε, όμως, καθόλου τι να περιμένουμε. Θεωρούσαμε πως θα έρθει κόσμος, αλλά δεν ήμασταν σίγουρες αν θα ανταποκρινόταν το κοινό – αν θα στήριζε δηλαδή μερικές από αυτές τις εκδοτικές πρακτικές αγοράζοντας αντίτυπα. Γιατί, πρέπει να πω πως όσο και αν υπάρχει το θεωρητικό ή το καλλιτεχνικό κομμάτι, παραμένει μια εμπορική έκθεση – υπό την έννοια πως τα άτομα που συμμετέχουν επιθυμούν να πουλήσουν το έργο τους. Πήγε πολύ καλά όμως. Έχει προχωρήσει πολύ οργανικά μέσα στα χρόνια και αποδεικνύεται μάλλον πως η πόλη το είχε και το έχει ανάγκη.

Αντιλαμβάνομαι πως το Fair λαμβάνει, επίσης, διαστάσεις συλλογικού ερευνητικού πρότζεκτ. Με αυτό εννοώ πως το ίδιο το Fair αλλά κατ’ ουσίαν οι διεργασίες που οδηγούν στην πραγματοποίησή του συναποτελούν και συντηρούν ένα ζωντανό αρχείο που καταγράφει την πολυφωνία τόσο τοπικών όσο και διεθνών καλλιτεχνικών εκδοτικών πρακτικών· και αυτό ίσως κάθε χρόνο να εμπλουτίζεται, να μεταμορφώνεται;

Ναι, και εμείς έτσι το βλέπουμε. Και φέτος, μετά το πέρας της εκδήλωσης, σκεφτόμαστε να ξεκινήσουμε το Αρχείο μας· να ζητάμε δηλαδή από τους συνεργάτες μας να συνεισφέρουν ένα αντίτυπο από τις καινούργιες τους εκδόσεις έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα Αρχείο, μία βιβλιοθήκη που θα μπορούσε κανείς να επισκεφτεί. Αυτό που περιέγραψες είναι κάτι που λαμβάνουμε υπόψη και στην επιμελητική προσέγγιση: στόχος μας είναι να δώσουμε στον επισκέπτη μία πολύ καλή εποπτεία του τι παράγεται αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο και ό,τι υπάρχει από το εξωτερικό να είναι πολύ προσεκτικά επιλεγμένο. Στόχος μας είναι, ουσιαστικά, να παρουσιάζουμε ένα αρκετά μεγάλο εύρος.

Ως προς τη διαδικασία επιλογής, διαβάζουμε στην ιστοσελίδα πως αυτή γίνεται συλλογικά, από όλη την ομάδα: Ποια είναι, όμως, τα κριτήρια βάση των οποίων αξιολογείτε και τελικά επιλέγετε καλλιτεχνικές εκδοτικές πρακτικές;

Το πρώτο και βασικό κριτήριο είναι η αφοσίωση στο μέσο. Κατόπιν αυτού, προσπαθούμε να υπάρχει εκπροσώπηση διαφορετικών εκφάνσεων αυτών των πρακτικών· θέλουμε να έχουμε ζινάδες, εικαστικούς καλλιτέχνες, small presses, επιμελητικά εγχειρήματα, φωτογραφικές εκδόσεις. Είναι πολύ μεγάλο το εύρος και θέλουμε σίγουρα να υπάρχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εκπροσώπηση αυτών. Προσπαθούμε να έχουμε ένα 50/50 από εκθέτες εγχώριους και του εξωτερικού και σίγουρα τα κριτήρια είναι πιο αυστηρά για εκθέτες του εξωτερικού. Επίσης, μας ενδιαφέρει πολύ να ανακαλύψουμε ή/και να δημιουργήσουμε γέφυρες με πρακτικές που βρίσκονται εκτός από τα κυρίως κέντρα παραγωγής πολιτισμού (από μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις ή μεγάλες πόλεις τη Δύσης). Φέτος τα πήγαμε πολύ καλά με καλλιτέχνες από την ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Μας ενδιαφέρει πολύ αυτό: θέλουμε όταν βλέπει κανείς τη λίστα με τους/τις εκθέτες/εκθέτριες να ανταποκρίνονται στη γεωγραφικότητά μας. Και κάθε χρόνο μεγαλώνουμε αυτό το δίκτυο. Φέτος, δηλαδή, θα έχουμε εγχειρήματα από την Αίγυπτο, το Λίβανο, την Τουρκία, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, κ.ά. Άλλο ένα στοιχείο που μας ενδιαφέρει να δείξουμε είναι η queer τέχνη και η τέχνη από συλλογικότητες. Επίσης, είναι σημαντικό να είναι ένας συνδυασμός εγκαθιδρυμένων και μη πρακτικών.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως το συλλογικό τραπέζι βοηθά ίσως περισσότερο στην ουσιαστική συνομιλία των διαφορετικών πρακτικών;

Φέτος, πράγματι, έχουμε το μεγαλύτερο συλλογικό μας τραπέζι. Φιλοξενεί εξήντα εκδόσεις, αφίσες και prints. Είναι όλα υπέροχα έργα και δείγματα πρακτικών που σίγουρα θέλαμε να έχουν παρουσία στη διοργάνωση. Ένας σημαντικός λόγος ύπαρξης του συλλογικού τραπεζιού είναι να ισορροπήσουμε τα κενά που δημιουργούνται λόγω των περιορισμένων τραπεζιών μας. Η συμμετοχή μεγάλου κομματιού της τοπικής σκηνής μας είναι απαραίτητη.

Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η οργάνωση του Δημόσιου Προγράμματος που συνοδεύει –ίσως συγκειμενοποιεί με διαφορετικούς τρόπους– το Athens Art Book Fair. Αναρωτιέμαι αν η οργάνωση ομιλιών, αναγνώσεων, παρουσιάσεων υπήρξε συστατικό στοιχείο της πρωτοβουλίας ή αν είναι κάτι που προέκυψε στην πορεία. Με λίγα λόγια, ποιος είναι ο ρόλος/η λειτουργία του Δημόσιου Προγράμματος;

Το δημόσιο πρόγραμμα, που συνεπιμελούμαι με την Κατερίνα Στάμου, είναι ευκαιρία να δείξουμε το πιο προσωπικό μας ενδιαφέρον, το οποίο δε θέτουμε ως πρώτο κριτήριο όταν κάνουμε την επιλογή των εκθετών. Αυτό που κάνει, λοιπόν, το Δημόσιο Πρόγραμμα είναι να υπογραμμίζει τους γενικότερους στόχους και τις νοηματικές διεργασίες που οδηγούν τελικά στην ίδια την εκδήλωση. Φέτος, η πρώτη ημέρα είναι αφιερωμένη στην αποκέντρωση των εκδοτικών πρακτικών από τα μεγάλα αστικά κέντρα παραγωγής πολιτισμού και κατά τη δεύτερη μέρα θα ανακαλύψουμε παραδείγματα και τρόπους που χρησιμοποιούνται οι εκδόσεις για να δημιουργηθούν ανεξάρτητα καλλιτεχνικά δίκτυα. Βασικός μας στόχος είναι, επίσης, ο συνδυασμός του πρακτικού με το θεωρητικό. Για εμάς είναι σημαντικό να επικοινωνούνται στο κοινό και τα δύο· να καθίστανται σαφή τόσο η εργασία που οδηγεί στην καλλιτεχνική έκδοση όσο και το θεωρητικό πλαίσιο.

Ως ομάδα είμαστε πολύ χαρούμενοι με το φετινό πρόγραμμα. Γενικά όλες αυτές οι συνεργασίες έχουν γίνει μετά από χρόνια συνομιλιών και συναντήσεων. Αισθάνομαι πως μέσα στα χρόνια έχουμε μπει και εμείς στις δικές τους διεργασίες· με λίγα λόγια, υπάρχει ουσιαστική ανταλλαγή.

Θα ήθελα να σου διαβάσω ένα απόσπασμα από την εισαγωγή της ανθολογίας Publishing Manifestos. Στην εισαγωγή αυτή, λοιπόν, ο Michalis Pichler καταλήγει:

We have reached a privileged historical moment when running a publishing house –or a book fair– can be art work. At the same time, it is Sozialarbeit (social work), a mode of production analogous not to the creation of material goods but to the production of social contexts. [1]

Αναρωτιέμαι, βάση αυτού του αποσπάσματος, τι θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι τελικά το Athens Art Book Fair;

Είναι πολύ ωραία έκδοση αυτή! Μπορεί να μη βιώνω τη διοργάνωση του AABF όπως βιώνω τη διαδικασία παραγωγής ενός έργου τέχνης αλλά με έναν τρόπο συμφωνώ. Επιμελούμαστε μια χωρική συνεύρεση, χωρίς να μπορούμε να ελέγξουμε τις απολήξεις που έχει αυτό – καλλιτεχνικά, πολιτισμικά ή προσωπικά. Και κάτι που δε θα ήθελα να παραγνωρίσω είναι η ευκαιρία που δίνεται πρακτικά άνθρωποι που ασχολούνται με καλλιτεχνικές εκδόσεις και που παράγουν έργο να βγάλουν χρήματα. Αυτό που επιδιώκουμε είναι το AABF να αποτελεί έναν εναλλακτικό χώρο απεύθυνσης –λίγο πέρα από τα αυστηρά και συχνά κλειστά δίκτυα της τέχνης– και δημιουργίας κοινού.

Πώς φαντάζεσαι, λοιπόν, το Fair στο μέλλον; Πώς θα ήθελες να εξελιχθεί;

Θα ήθελα να γίνει σημείο συνάντησης για καλλιτεχνικές εκδοτικές πρακτικές του ευρύτερου γεωγραφικού μας χώρου. Να δημιουργηθεί ένα τοπικό hub, όπου θα υπάρχει αλληλοϋποστήριξη. Φαντάζομαι, επίσης, ιδανικά μια συνθήκη που θα είχαμε χρηματοδότηση, που δε θα χρειαζόμασταν συμμετοχές από τους εκθέτες μας. Και αν μιλάμε για το απόλυτα ιδανικό, θα ήθελα η ομάδα που εργάζεται να πληρώνεται για αυτό. Τώρα, ως προς το χώρο, το να παραμείνει νομαδικό δε με πειράζει – μάλλον το προτιμώ έτσι. Τέλος, θα ήθελα να υπάρχει και ειδική πλατφόρμα για τις ψηφιακές εκδόσεις· ένα μέρος της έκθεσης διαδικτυακό όπου θα αναπτύσσονταν αυτές. Και τη δημιουργία του Αρχείου φυσικά: θα ήταν ωραία το Αρχείο να είναι ανοιχτό και προσβάσιμο στο κοινό καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Πιστεύω θα βοηθούσε στην ορατότητα αυτών των πρακτικών, η συνύπαρξή τους σε έναν προσβάσιμο χώρο.

[1] Michalis Pichler, “Publishing Publishing Manifestos,” in Publishing Manifestos: An International Anthology from Artists and Writers (MIT Press, 2022), 19.

______________________

Athens Art Book Fair

Ημερομηνίες διεξαγωγής: 23–25 Σεπτεμβρίου

Χώρος διεξαγωγής: Ωδείο Αθηνών

Ώρες διεξαγωγής: Παρασκευή 23/9, 17.00–21.00 — Σάββατο 24/9 & Κυριακή 25/9, 11.00–21.00

Είσοδος Δωρεάν

Προσβάσιμο σε Αμαξίδια