Ο ανατρεπτικός και αντικομφορμιστικός Νίκος Εγγονόπουλος.

Στις 21 Οκτωβρίου 1907 γεννήθηκε ο Νίκος Εγγονόπουλος στην Αθήνα. Δεν ήταν μόνο ένας ζωγράφος και ποιητής, αλλά και ένας αληθινός στοχαστής. Παθιασμένος με τον υπερρεαλισμό, μας κληροδόμησε ένα διαχρονικό έργο μίας αποκλειστικά δικής του ατμόσφαιρας. Παρόλη τη σκληρή κριτική που του ασκήθηκε, πάντοτε υποστήριζε πως «Ως είμαι ζωγράφος το επάγγελμα και θεωρώ άλλωστε την ποίηση σαν ζήτημα εντελώς προσωπικό».

Ο Νίκος Εγγονόπουλος είναι ένας από τους κυριότερος εκπρόσωπος του Σουρεαλισμού και του Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα.  Συμμετείχε ενεργά στα καλλιτεχνικά δρώμενα του τόπου με τις εκθέσεις που διοργάνωνε, τις σκηνογραφικές του δημιουργίες για το θέατρο και τις ρηξικέλευθες ποιητικές του συλλογές (Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν, 1938, Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής, 1939).

Σε μικρή ηλικία, η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1914. Ο ίδιος φοίτησε σε λύκειο στο Παρίσι, αλλά επέστρεψε στην Ελλάδα και ξεκίνησε να εργάζεται ως μεταφραστής στην τράπεζα και γραφέας στο Πανεπιστήμιο. Το 1932, εγγράφηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και έγινε μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη. Παράλληλα, φοίτησε στο εργαστήριο του Φώτη Κόντογλου, όπου ένα χρόνο πριν είχε ξεκινήσει ο Γιάννης Τσαρούχης. Οι δύο μαθητές θα βοηθήσουν τον Κόντογλου στις τοιχογραφίες του σπιτιού του.

Το 1938, ο Νίκος Εγγονόπουλος παρουσίασε για πρώτη φορά έργα του, τέμπερες σε χαρτί που απεικονίζουν παλιά σπίτια πόλεων της Δ. Μακεδονίας, στην Έκθεση «Τέχνη της Νεοελληνικής Παραδόσεως». Τον ίδιο χρόνο, μετέφρασε ποιήματα του Tristan Tzara που δημοσιεύθηκαν στο τεύχος Υπερ(ρ)εαλισμός Α’. Δημοσίευσε επίσης τρία ποιήματα – Εκεί, Ο μυστικός ποιητής, Νυκτερινή Μαρία – στο περ. Ο Κύκλος (τεύχος 4) του Απόστολου Μελαχρινού. Την ίδια εποχή, αρχίσε να δημοσιεύει και τις πρώτες του ποιητικές συλλογές. Είναι πλέον φανερά επηρεασμένος από τον Σολωμό και τον Μπωντλαίρ.

όταν κοιμούμαι
τα λουλούδια της αμασχάλης σου
έρχονται
και μου θωπεύουν
όλο το κορμί
και σαν ζωγραφίζω
τότε
έρχονται
τα μάτια σου
τα ωραία
στην άκρια του χρωστήρα μου
και σεργιανίζουν
πάνω
σ’ όλη την επιφάνεια
του μουσαμά

για να ξέρης :
σ’ έχω κάνει αθάνατη

Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, τυπώθηκε η πρώτη ποιητική του συλλογή: Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν / 1938 / «Κύκλος» / Αθήναι. Το 1941, επιστρατεύτηκε στον πόλεμο. Από τότε, ξεκίνησε και ο διασυρμός της ποίησής του. Πολλά περιοδικά και εφημερίδες, ελληνικές και ξένες, παρωδούσαν τα ποιήματά του με εξευτελιστικά στο τέλος σχόλια.

Το 1939 διοργάνωσε την πρώτη έκθεση των έργων του ζωγραφικής, στο σπίτι του Νίκου Καλαμάρη. Από το 1940, αρχίζει η προσωπική του περιπέτεια. Με την επιστράτευση, στέλνεται κατευθείαν στην πρώτη γραμμή του Αλβανικού μετώπου. Το μεταξικό καθεστώς τον κρατάει στην πρώτη γραμμή πυρός, αδιαλείπτως, έως το τέλος του πολέμου.

η Ελεωνόρα

η χρυσή κόρη

έπαιζε άρπα

με τα ωραία

λευκά της

χέρια

από την άρπα

όμως

βγήκαν

το ένα κατόπιν του άλλου

ένα πουλί

μια πλάκα πράσινο σαπούνι

κι’ ένα

σίδερο

του σιδερώματος

− από τα κοινότατα −

αυτά ακριβώς

που οι Ζυγιώται

ονομάζουν

εν ώρα καταιγίδας

Ars Amantis

Στο τέλος συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, στις 13 Απριλίου 1941, μετά από φονικότατη μάχη της Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας, και στέλνεται παράνομα σε στρατόπεδο «εργασίας αιχμαλώτων», από όπου δραπετεύει και επιστρέφει στην Αθήνα με τα πόδια. Δεν σταματά να γράφει ποιήματα, με κάθε δυνατό τρόπο. Στην ελεύθερη Ελλάδα, διαμόρφωσε ένα πλήθος από καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες με την ίδρυση συλλόγων στους οποίους συμμετείχε ενεργά, χωρίς να σταματήσει ποτέ να ζωγραφίζει ή να γράφει.

Το 1967 έγινε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο στο ελεύθερο σχέδιο. Από το 1967 μέχρι και τον Αύγουστο του 1973 (οπότε και συνταξιοδοτήθηκε) επηρέασε σημαντικά τη φοιτητική ζωή μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Στις 31 Οκτωβρίου 1985 άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα.
______________________

Η ζωγραφική του Εγγονόπουλου μας προτείνει μια ελληνική εκδοχή του μεταφυσικού τοπίου του Ντε Κήρικο, ενοικημένη από μυστηριώδη, αλλά αβλαβή φαντάσματα της μεσημβρίας.

Παρακολουθώντας την πορεία του υπερρεαλισμού στην Ευρώπη, πηγαίνοντας σε εκθέσεις υπερρεαλιστών όντας στο Παρίσι, γοητεύτηκε από τον Ντε Κήρικο, έμαθε τα πάντα σχετικά με τον Κλεέ και εκτίμησε το έργο του Νταλί. Η άγνοια του Δυτικού κόσμου για την νεοελληνική πραγματικότητα, συνέβαλλε στη βαθιά ελληνικότητα των έργων του.

Φανταχτερά γυναικεία κοστούμια, φουστανέλες, χλαμύδες κι άλλα ελληνικά στοιχεία ανδρικά και γυναικεία γυμνά σώματα με έντονα τα χαρακτηριστικά του φύλου τους, πολύμορφες γυναικείες παρουσίες, αινιγματικές και βαθιά αισθησιακές, κινούνται με άνεση στα έργα του και ζουν διάφορες καταστάσεις ανάμεσα σε αρχαία ερείπια, νεοκλασικά σπίτια, νησιώτικα μπαλκόνια, απροσδιόριστους χώρους, παρμένους από την ελληνική ιστορία και φύση.

Κι όλα αυτά συμβαίνουν με μια παράλογη φυσικότητα και εξοικείωση. Κι ο παραλογισμός εξακολουθεί να υπάρχει. Ο έμφυτος και όχι τεχνητός υπερρεαλισμός του Εγγονόπουλου δημιουργεί έναν ελληνικό υπερρεαλισμό, δίνοντας στη διεθνή σκηνή περισσότερα λογικά και ανθρώπινα στοιχεία, με πρόσωπα από την ελληνική μυθολογία και ιστορία, με χρώματα όπως αυτά κάτω από τον ελληνικό ουρανό, με συμμετρία και ζύγισμα, παλμό και ορμητική κίνηση στις συνθέσεις του.

Ο καλλιτέχνης υπήρξε πάντα ανατρεπτικός και αντικομφορμιστικός. Το έργο του κρίθηκε και κατακρίθηκε από κοινό και κριτικούς που δεν γνώριζαν τον υπερρεαλισμό και δεν ήταν έτοιμοι να τον δεχτούν. Πικράθηκε αλλά δεν υποχώρησε ποτέ. Τελικά αναγνωρίστηκε, αφού πάνω απ’ όλα υπήρξε αυθεντικός.