Δες αλλιώς μια τουαλέτα!

Κείμενο: Γιώτα Κωνσταντινίδου | Φωτογραφίες: Άννα Καρμίρη

Λίγοι από μας θα γνωρίζαμε ότι έχουν γίνει επιστημονικές μελέτες, πάνω στις επιγραφές που επιλέγονται, με σκοπό να ανακοινώσουν στον αστικό κόσμο την παρουσία της δημόσιας τουαλέτας. Μερικοί, ίσως, θα θεωρούν αδιανόητο ότι η ύπαρξη της δημόσιας τουαλέτας κρύβει μια ολόκληρη ιστορία που λαμβάνει αποχρώσεις πολιτιστικές, φυλετικές, κοινωνικές, αισθητικές και αναμφισβήτητα χρηστικές.

Μια επιγραφή τουαλέτας ενέχει ιστορικές πληροφορίες, νομοθετικές ρυθμίσεις, κοινωνικές εξελίξεις, εναρμονίζεται ή όχι με το χώρο όπου είναι εγκαταστημένη και κυρίως, εγείρει ερωτήματα, προβληματισμούς και δεύτερες σκέψεις, καθιστώντας άλλοτε το μήνυμα επικοινωνιακά επιτυχημένο ή επικοινωνιακά δυσπρόσιτο και ανεπιτυχές.

Η δημόσια τουαλέτα είναι ένας λειτουργικός χώρος, που μπορεί να λάβει χώρα ως το ασυνείδητο των δημόσιων χώρων. Αποτελεί καταφύγιο, ένα μέρος για να ανακτήσεις κανείς τη ψυχραιμία του, να ελέγξει το πρόσωπό του ή για να πραγματοποιήσει μια ιδιωτική συνομιλία. Είναι ταυτόχρονα ένας χώρος σεξουαλικά φορτισμένος, άσυλο παράνομων δραστηριοτήτων και πολιτιστική αποθήκη ταμπού και φαντασιώσεων. Η δημόσια τουαλέτα είναι από τους λίγους «ανοιχτούς» διαχωρισμένους χώρους στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, όπου οι φυσικές διαφορές μεταξύ των επιγραφών «κύριοι» και «κυρίες», παραμένουν κεντρικό στοιχείο στο σχεδιασμό τους. Προσφέρεται ως έμφυλος χώρος. Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να μιλούν για την τουαλέτα.  Πρέπει να κατανοήσουμε την ιδιωτική ή την ασυνείδητη ζωή και τα νοήματα της δημόσιας τουαλέτας, για να καταλάβουμε γιατί οι δημόσιες τουαλέτες είναι ένα θέμα αμφιλεγόμενο. Ο χώρος της δημόσιας τουαλέτας είναι συνδεδεμένος με θέματα, όπως τα δικαιώματα των γυναικών, τη gay σεξουαλική ταυτότητα, τις κοινωνικές εξελίξεις.

Οι κοινές δημόσιες τουαλέτες αποτελούν χαρακτηριστικό των περισσότερων κοινοτήτων στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Γκάνα, η Κίνα και η Ινδία. Φυλετικά διαχωρισμένα αποχωρητήρια, εμπίπτουν στη δυτική ευρωπαϊκή εφεύρεση, άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αστικισμό, την υγιεινή μεταρρύθμιση και την ιδιωτικοποίηση των λειτουργιών του σώματος.

Η συντριπτική πλειοψηφία των πρώτων δημόσιων τουαλετών προορίζονταν μόνο για άντρες. Στην προσπάθεια των αρχών στο Λονδίνο να κατασκευάσουν δημόσιες τουαλέτες, προκλήθηκαν σφοδρές αντιδράσεις. Το 1905, πάρθηκε η απόφαση για γυναικείες δημόσιες τουαλέτες, στο Park Street. Οι αντιδράσεις συσπειρώθηκαν στο γεγονός ότι η χρήση της δημόσιας γυναικείας τουαλέτες, θα μετέτρεπε τις ευυπόληπτες γυναίκες σε «public women», «κοινές γυναίκες». Υποβόσκων υποκινητής λόγος, υπήρξε ο φόβος της ανάμειξης των τάξεων.

Οι δημόσιες τουαλέτες αποτελούν εύφορη περιοχή για την τέχνη. Η Lynne Ciochetto θεωρεί ότι η απεικόνιση ανδρών και γυναικών, στις πόρτες δημόσιων τουαλετών, ανεξάρτητα από το στυλ που εκφράζουν, αντικατοπτρίζουν το φύλο και τις πολιτισμικές νόρμες. Διεθνείς εικονογράμματα βασίζονται σε δυτικούς κώδικες ενδυμασίας (φόρεμα – γυναίκα, άνδρας – παντελόνι). Η έκθεση, «Toilets Doors of Melbourne», οδήγησε στο συμπέρασμα ότι παραβλέπουμε της προκαταλήψεις, δεν παρατηρούμε τα σημάδια στην πόρτα, παρά μόνο όταν βρισκόμαστε σε σύγχυση σχετικά με το ποια πόρτα πρέπει να επιλέξουμε. Υπάρχουν διάφορα ντοκιμαντέρ για τις δημόσιες τουαλέτες. Ένα από αυτά, είναι το «The Ladies Room/Zananeh», (2003, 55min. dir. Mahnaz Afzali), όπου λαμβάνει χώρα σε μια δημόσια τουαλέτα, σε δημόσιο πάρκο στην Τεχεράνη. Αυτή η τουαλέτα, μετατρέπεται σε ένα είδος social club, που συγκεντρώνει τοξικομανείς, πόρνες, άστεγους, κορίτσια, γυναίκες που εργάζονται κοντά ή περνούν από κει. Ο χώρος της δημόσιας τουαλέτας μετατρέπεται σε μια απελευθερωτική ζώνη γι’ αυτές τις γυναίκες.

Σχετική έρευνα στα αρχεία του Ελληνικού Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας και του Δ. Αθηναίων, παρουσίασε σκίτσα που απεικονίζουν πως ήταν, πιθανώς, οι πρώτες δημόσιες τουαλέτες που εισήχθησαν στην Αθήνα, το 1895, από το Δήμαρχο Τιμολέοντα Φιλήμονα, λίγο πριν την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, το 1896.

Ξεκινάμε την περιήγησή μας στις επιγραφές τουαλέτας, με την ακόλουθη, που προέρχεται από γνωστό κεντρικό ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης, το Capsis Hotel.

Πρόκειται για εικονίδιο, με αντρική φιγούρα ενδεδυμένη αλλοτινής εποχής, τέλη 18^ου με αρχές 19^ου αιώνα, πολύ μακριά από τα σημερινά δεδομένα ένδυσης, που μας προκαλεί τον προβληματισμό, αν γίνεται ξεκάθαρα αντιληπτή η επιγραφή με την πρώτη ματιά. Τα χρώματα που έχουν επιλεχθεί δε βοηθούν στην αναγνώριση της φιγούρας, αλλά θα τα χαρακτηρίζαμε, μάλλον, θολά και το μέγεθος της επιγραφής, αρκετά μικρό και δυσανάγνωστο.

Εικονίδιο, με τη γυναικεία φιγούρα εποχής, χρησιμοποιείται για να υποδείξει τις γυναικείες τουαλέτες. Χρησιμοποιούνται τα ίδια χρώματα, σκούρα για τη φιγούρα και ανοιχτό για το γέμισμα της εικόνας.

Αν ο υπόλοιπος χώρος διατηρούσε μια διακόσμηση εποχής, αρχών 19^ου αιώνα, τότε θα καλωσορίζαμε με ενδιαφέρον την αναχρονιστική καλλιτεχνική απεικόνιση των φύλων, στις επιγραφές της τουαλέτας. Ωστόσο, ο υπόλοιπος χώρος και μάλιστα, η αίθουσα συνεδρίων, όπου φωτογραφίσαμε τις εν λόγω επιγραφές, ακολουθεί σύγχρονη διακόσμηση. Ως συνεδριακός χώρος, έτοιμος να καλύψει ανάγκες ενός παγκόσμιου κοινού, είναι σημαντικό να αναφέρουμε την έλλειψη επιγραφής για ΑΜΕΑ.

Επιγραφή τουαλέτας, σε κεντρικό κατάστημα αλυσίδας καφέ, στο κέντρο της πόλης, προβαίνει σε διαχωρισμό της γυναικείας από την αντρική τουαλέτα, με τη χρήση εικονογράμματος. Το εικονόγραμμα, γνωστό για το χαρακτηριστικό δίσκο για κεφάλι, τα χέρια-άκρα να κρέμονται έξω από το σώμα, τα πόδια ενωμένα για τη γυναικεία και για την αντρική φιγούρα καθώς και  τη χρήση φούστας – φορέματος, ως διαχωριστικό στοιχείο, ανάμεσα στο αντρικό και το γυναικείο εικονόγραμμα.

Η επιγραφή της τουαλέτας προέρχεται από μουσική σκηνή της πόλης. Επιλέγεται το τοπικό παραδοσιακό τσαρούχι, διακοσμημένο με μουστάκι, για να υποδείξει την αντρική τουαλέτα και με κόκκινα χείλη, για να μας καθοδηγήσει στη γυναικεία τουαλέτα.

Επιγραφή τουαλέτας, με κείμενο αυτή τη φορά στην αγγλική γλώσσα, «GIRLS» -«BOYS», αντικαθιστώντας το παραδοσιακό, «WOMEN» – «MEN» ή το πιο παλιό «LADIES» – «GENTLEMEN», επιθυμεί να μεταφέρει το μήνυμα φυλετικού διαχωρισμού της τουαλέτας.

Μεζεδοπωλείο στο κέντρο της πόλης, προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει πιο σίγουρος τρόπος να αναπαραστήσουμε τις αντρικές και γυναικείες τουαλέτες, από τη μεταφορική χρήση ενός κόκορα για τις αντρικές και μιας κότας για τις γυναικείες.

Μπυραρία στο κέντρο, ακολουθεί μια μάλλον συμβατική οδό στη σήμανση της τουαλέτας, για τέτοιου είδους μαγαζιά. Σε μπυραρίες και μαγαζιά φαγητού δυτικής επιρροής, είναι συχνό το φαινόμενο επιλογής εικονιδίου μικρού αγοριού που ουρεί, για την υπόδειξη ανδρικής τουαλέτας και εικονιδίου μικρού κοριτσιού που ουρεί, για τη δήλωση της γυναικείας τουαλέτας.

Η επιγραφή φαίνεται να συμβαδίζει με τον υπόλοιπο χώρο του μαγαζιού, όπου κυριαρχεί το ξύλο και τα ζεστά χρώματα, ταξιδεύοντάς μας σε παραδοσιακή μπυραρία, στην πλατεία «Gran Place» των Βρυξελλών. Το χαρακτηριστικό εικονίδιο της τουαλέτας μπορεί συνειρμικά να θυμίζει το Manneken-Pis, σύμβολο των Βρυξελλών.

Φοιτητικό καφέ στη Μελενίκου, επιλέγει να χρησιμοποιήσει τραπουλόχαρτα, για να μας κατατοπίσει σχετικά με την ανδρική και γυναικεία τουαλέτα.

Τσέχικη μπυραρία, στο κέντρο της πόλης, δηλώνει με επιλογή μονογράμματος των αγγλικών λέξεων «women-men», τη γυναικεία και ανδρική τουαλέτα.

Στην υπόγεια τουαλέτα ανακαινισμένου μαγαζιού, στην ίδια περιοχή, συναντούμε διαφημιστικές αφίσες άλλης δεκαετίας, με άντρα – σταρ της εποχής για την ανδρική τουαλέτα και αφίσα, με γυναίκα – σταρ όλων των εποχών, για τη γυναικεία τουαλέτα.

Όπως διαπιστώσαμε από τις παραπάνω επιγραφές, οι περισσότεροι ιδιοκτήτες μαγαζιών, που είναι τοποθετημένα στην ίδια περιοχή, εισχωρούν σε ένα είδος ανταγωνισμού σε διάφορα θέματα, όπως αυτά της διακόσμησης και με οποιαδήποτε καλλιτεχνική επιλογή, επιθυμούν και κερδίσουν τις εντυπώσεις.

Μεταφερόμαστε στη Ζεύξιδος και πέφτουμε πάνω στην πινακίδα, με την αφίσα της «Μικρής Λουλού», που υποδεικνύει τη γυναικεία τουαλέτα.

Για την ανδρική τουαλέτα, έχει χρησιμοποιηθεί το εξώφυλλο του θρυλικού περιοδικού, «Μικρός ‘Ηρως». Η επιλογή των παιδικών ηρώων, η «Μικρού Λουλού» για τα κορίτσια και ο «Μικρός Ήρως», μοιάζει να είναι μια φιλοσοφημένη προσέγγιση, που επιχειρεί να κάνει βουτιά στα άδυτα των παιδικών μας αναμνήσεων, με διαχρονικούς ήρωες.

Στην καρδιά της Ζεύξιδος, σε γνωστό στέκι της νεολαίας, όπου έχει γραφτεί και τραγούδι για το όνομά του, συναντάμε επιγραφές για τη γυναικεία και ανδρική τουαλέτα, που κρύβουν ένα ρομαντισμό και μια διάθεση vintage, που συγκλίνει με την υπόλοιπη χαρακτηριστική διακόσμηση του μαγαζιού.

Συναντούμε πολλές επιγραφές τουαλέτας στην καθημερινή μας ζωή και με τις περισσότερες από αυτές, είμαστε τόσο εξοικειωμένοι, που αμελούμε να ρίξουμε δεύτερη ματιά στο τρόπο που επιλέγουν να μας μεταφέρουν το μήνυμά τους.

Χιλιάδες σύμβολα, σημεία, νοήματα είναι εκεί έξω, στα πιο απίθανα σημεία, που περιμένουν να τα προσέξουμε, να προβληματιστούμε, αλλά κυρίως να εμπλουτίσουμε τη ζωή μας με τέχνη, γνώση και διαφορετικότητα.